Van ili, borçlanmış bir şehir görünümündedir. Özellikle çözüm amacıyla Van ilinde atılan adımlar, esnafın borcunu daha da arttırmıştır.
Ötelenen vergi borcu, bu borç kalemlerinin başında gelen ve en önemlisi olanıdır.
Bu borçlar nedeniyle esnaf oldukça tedirgindir. Biriken bu borçları bu piyasa ortamında 24 ay gibi bir süre içinde ödemek çok zordur. 6 yıla yakındır mücbir sebep hali uzatılmaktadır. Bunun dünyada örneği yok. Hükümet terkin etme cesaretini göstermek veya kalıcı bir çözüm bulmak yerine her defasında öteleme yaparak borcun birikmesine sebep olmuştur.
Diğer bir borç yükü TOKİ konutlarıdır. Bunların taksit ödemeleri de Van ekonomisi için ciddi bir borç yekûnu oluşturmaktadır.
Diğer bir borç kalemi esnafa verilen kredilerdir. Son dönemde bir de SGK primleri ertelendi.
Şimdi bunların toplamını ele aldığınızda piyasayı canlandırmak yerine borç para verirsiniz.
Bu derde deva olmaz. Zira esnaf borçla borç öder hale gelmiştir. Yani bu verilen kredi veya ötelemeler piyasada yatırıma dönüşmemektedir. Verilen kredilerden fayda görülmesi isteniyorsa esnafın bundan para kazanacak şekilde desteklenmesi lazımdır.
Çözüm Önerilerimiz:
• 6 yıldır ötelenen vergi borcunun tahsilinde meşru bir zemin kalmamıştır. Eğer bir kamu otoritesi 6 yıl boyunca bir borcu tahsil edip etmeyeceğine karar veremiyorsa, bu borcun tahsilinin vicdani ve meşru bir zemininin olmadığını gösterir. Bu nedenle deprem sonucu ilan edilen mücbir sebep nedeni ile biriken vergi borçları terkin edilmelidir.
Terkin birinci ve öncelikli çözümdür. Bu yapılmayacak ise söz konusu borçlar en az 96 ay taksit halinde ödenecek şekilde faizsiz taksitlendirilmelidir. Zira belediye borçları için 96 ay taksit imkanı getirilmiştir.
• TOKİ borçları da yine Van'ın omuzlarında duran ve ödenemeyen borçlardır. Deprem döneminde yapılan bu konutlar için 20 yıl faizsiz ödeme planı çıkarılmışsa da bu evi barkı yıkılan bir insanın, hele bir de işsiz veya asgari ücret düzeyinde çalışması durumunda, ödeme yapması çok zordur. Bu nedenle TOKİ'lerde fiyat güncellenmesi yoluyla kar mantığından uzaklaşılarak, maliyet fiyatları üzerinden satış yapılmalıdır.
• TOKİ konutlarıyla ilgili bir diğer mali sıkıntı ise ortak gider ve yakıt nedeni ile başlatılan icra takipleridir. Söz konusu borçların büyük oranı deprem döneminde çıkan borçlardır. Bu dönemde her yönüyle desteklenen halktan yakıt gideri alınmaması vicdani olan tutumdur.
Ayrıca, zaten konutlar o dönemde tam olarak teslim edilememiş, başta su ve çevre düzenlemesi, ulaşım olmak üzere bir çok sorun nedeni ile buradaki afetzedeler bu konutları kullanamamıştır.
Bu nedenle o dönem alacaklardan vazgeçilmelidir. Ödeyen vatandaşlarımıza da bu ödemeleri yeni çıkan borçlara mahsup edilmek sureti ile iade edilmelidir.
• Esnaf kredileri bir diğer borç kalemidir. Temelde esnafın bu şekilde desteklenmesi doğru olmakla beraber, pratikte esna biriken borçlarını ödemek için bu kredileri kullanmaktadır. Yani borç, borç ile ödenmektedir. Bu şekilde geçici çözümlerden ziyade, verilen kredilerin yatırıma dönüşmesi için şartlar konulmalı ve takibi yapılmalıdır. Borç ödemek zorunda kalan esnaf için de bu kredinin yanında iş potansiyelini arttıracak piyasa canlılığı oluşturulmalıdır.
• SGK primleri de son yasal düzenlemeyle ertelendi. Vergi borcu konusunda belirttiğimiz üzere, borç erteleme çözüm değildir. 6 ay sonra hem ertelenen dönem hem de yeni dönem primleri beraber ödenecektir. Bu durumda biriken yeni bir borçla karşı karşıya kalınacaktır.
6 ay sonrası iş potansiyeli iki kat artırılmalı ki esnaf iki kat borç ödeyebilsin. Bu nedenle işsizlik başlığında verilen çözüm önerilerimiz muhakkak 6 ay içinde hayata geçirilmelidir. Eğer esnafın ödeyemeyeceği düşünülüyorsa bu borç dondurularak esnafın istediği zaman ödemesini yapacak şekilde yasal düzenleme yapılmalıdır. Bu uygulama geçmiş kişisel sigorta primleri için uygulanmıştır.
