Kâdiyânîlik 1889’da Mirza Gulâm Ahmed (ö. 1908) tarafından Hindistan’ın Kâdiyân şehrinde kurulan siyasî ve dinî karakterli bir harekettir. Gulâm Ahmed, Hz. Peygamber’in ismine işaret etmek üzere hareketi Ahmediyye şeklinde tesmiye etmiştir.
Bu hareketin mensupları ve Batılılar Ahmediyye ismini kullanırken Sünnî Müslümanlar bu adlandırmanın Gulâm Ahmed’in kendisine delalet ettiğini ileri sürerek Kâdiyânîyye ismini kullanmayı tercih etmiştir. . Gulâm Ahmed 1885’de kendisinin hicrî 14. asrın müceddidi olduğunu ilan etti. 1888’de Allah’ın kendisine taraftarlarından biat almasını ve ayrı bir cemaat oluşturmasını emrettiğini bildirdi.
Babasının vefatından sonraki dönemde 1891 yılında mazhar olduğu vahye (!) dayanarak Meryem oğlu İsa’nın diğer peygamberler gibi tabii bir ölümle öldüğünü, kendisinin Muntazar Mehdi ve Mesih olduğunu iddia etti. Kâdiyânîlerin iddiasına göre âhir zamanda gelmesi beklenen kişi Meryem oğlu İsa değil, yaratılış bakımından ona benzeyen ve Muhammed ümmetine mensup bir şahsiyettir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasıyla İslam coğrafyasının içine düştüğü siyasi kaos ve modernite karşısındaki kimlik bunalımı, yeni sorunlara yol açtı.
Batılı sosyal bilimlerin, batı dışı toplumları açıklarken kullandığı teoriler bilimsellikten çok, politik- ekonomik yönüyle ön plana çıkıyor. Bu durum, entelektüelleri ve akademisyenleri İslam toplumunun sorunlarını tespit etmek ve çözüm sunmak için kendi kaynaklarına yöneltiyor.
Türkiye’de son yıllarda İslam Medeniyeti Tarihi, İslam bilgi Felsefesi ve Sosyolojisi gibi araştırma ve inceleme konularında artış gözleniyor. Bu alanlarda zengin bir külliyat oluşuyor. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Hadiye Ünsal’la uzun yıllar İngiltere sömürgesi olarak yaşamış Hindistan’da, hala etkisi ve müntesibi bulunan Kadiyanilik mezhebi üzerine konuştuk.
Hocam, Mevlana Muhammed Ali ve Onun meal-tefsiri “The Holy Qur’an” üzerine çalıştınız. Hatta bu konu sizin yüksek lisans tezinizdi de. Mevlana Muhammet Ali ve meal-tefsirine geçmeden önce Mevlana Muhammet Ali’nin de içinde yer aldığı Kadiyânîlik Hareketi ve bu hareketin lideri Mirza Gulam Ahmet Kadiyânî hakkında bilgi verebilir misiniz? Kimdi bunlar? Nasıl ve nerede ortaya çıktılar? Kâdiyânîlik 1889’da Mirza Gulâm Ahmed (ö. 1908) tarafından Hindistan’ın Kâdiyân şehrinde kurulan siyasî ve dinî karakterli bir harekettir.
Gulâm Ahmed, Hz. Peygamber’in ismine işaret etmek üzere hareketi Ahmediyye şeklinde tesmiye etmiştir. Bu hareketin mensupları ve Batılılar Ahmediyye ismini kullanırken Sünnî Müslümanlar bu adlandırmanın Gulâm Ahmed’in kendisine delalet ettiğini ileri sürerek Kâdiyânîyye ismini kullanmayı tercih etmiştir. . Kâdiyânîliğin “Müslüman Ahmediye Cemaati” adlı Türkiye yayın organına göre Gulâm Ahmed Semerkantlı bir Türk ailesine mensuptur.
Gulâm’ın ailesi Sih idaresinden çok eziyet çektiği için İngiliz yönetiminin himayesine sığınıp bu idareye mutlak sadakat göstermiş ve bunun bir ödülü olarak elde ettikleri topraklarda tarımla uğraşmışlardır. 1857 Sipahi Ayaklanması sonucunda tamamen İngiliz hâkimiyeti altına giren Hindistan’da Hindular ile Hıristiyanların müslümanlara hücum ettiği bir dönemde Gulâm Ahmed bazı gazetelerde Hindular ve Hıristiyanlar aleyhine bir dizi makale yazdı. Gulâm Ahmed 1885’de kendisinin hicrî 14. asrın müceddidi olduğunu ilan etti. 1888’de Allah’ın kendisine taraftarlarından biat almasını ve ayrı bir cemaat oluşturmasını emrettiğini bildirdi.
Babasının vefatından sonraki dönemde 1891 yılında mazhar olduğu vahye (!) dayanarak Meryem oğlu İsa’nın diğer peygamberler gibi tabii bir ölümle öldüğünü, kendisinin Muntazar Mehdi ve Mesih olduğunu iddia etti. Kâdiyânîlerin iddiasına göre âhir zamanda gelmesi beklenen kişi Meryem oğlu İsa değil, yaratılış bakımından ona benzeyen ve Muhammed ümmetine mensup bir şahsiyettir. Müslümanların beklediği Mesih ve Mehdi aynı kişidir ve o kişi de Mirza Gulâm Ahmed’dir. Gulâm hem Hz. Muhammed hem de Hz. İsa’nın ruhunu taşımakta olduğu için barışçıdır; bu yüzden cihad misyonunu savaşla değil tebliğle gerçekleştirecek ve İslam’ı bu şekilde dünyaya yayacaktır.
Bilhassa vahiy ve nübüvvet iddialarından dolayı İslam dünyasında çok ciddi tenkitlere uğrayan Gulâm Ahmed 26 Mayıs 1908’de Lahor’da vefat etti. Gulâm Ahmed’in oğlu Mahmûd Ahmed’in Mesih’in ikinci halifesi unvanıyla başa getirilmesi üzerine Kâdiyânîlik iki kola ayrılmıştır. Mirza Beşîrüddin Mahmud Ahmed’in önderliğindeki grup Kâdiyân Ahmedîleri olarak tarihe geçmiş, Lahor Ahmedîleri diye anılan diğer grup ise Nisan 1914’ten sonra Mevlana Muhammed Ali önderliğinde Lahor’a yerleşerek Ahmediyye Encümen-i İşâât-i İslâm adı altında faaliyetlerini sürdürmüştür. Lahor Ahmedîleri önderlerini “halife” şeklinde anmamaktadır.
Hareketin Mirza Beşîrüddin Mahmud Ahmed önderliğindeki Kâdiyân kolu Gulâm Ahmed’in gerçek anlamda nebî olduğunu kabul etmiş ve ona inanmayanların kâfir olduğunu ileri sürmüştür.
Mevlana Muhammed Ali’nin önderliğindeki Lahor kolu ise Hz. Peygamber’in son nebî/rasul olduğunu, ondan sonra gerek hakiki gerek mecazî anlamda hiçbir nebînin gelmeyeceğini ifadeyle Gulâm Ahmed’in gerçekte bir müceddit ve Mehdi olduğunu savunmuştur. . Diğer taraftan Muhammed Ali Hıristiyan misyonerlerin İslâm’a yönelik eleştirilerine cevap vermiş, Osmanlılar’a kayıtsız kalan Gulâm Ahmed’in ve sonraki Kâdiyânîler’in aksine Osmanlı hilafetini desteklemiştir. Düşünce olarak daha ılımlı bir karakter arz eden Lahor Ahmedîleri oldukça faaldir.
Bunda Muhammed Ali ve taraftarlarının Londra, Berlin ve Endonezya’daki misyonları aracılığı ile İslâmiyet’i Batı’ya yayma çalışmaları da etkili olmuştur. Hocam peki Kadiyanilik sadece Hindistan’la mı sınırlı kalmıştır? Hala devam etmekte midir? Kâdiyânîlerin nüfuslarına dair farklı rakamlar zikredilir. Hareketin mensupları nüfuslarını 200 milyon olarak belirtseler de bu sayı oldukça abartılıdır. Halife Nâsır Ahmed’in belirttiğine göre dünyada 10 milyon Kâdiyânî vardır.
Başka bir kanaate göre ise Kâdiyânîlerin nüfusları 2 milyon kadardır. Hareketin (Kâdiyân Ahmedîlerinin) internet üzerindeki yayın organına göre şimdiye kadar yerleştikleri ve merkez kurdukları ülkelerin sayısı 207, dünyadaki merkezlerinin sayısı 1869, şimdiye kadar değişik dillerde yayınladıkları Kur’an-ı Kerîm meallerinin sayısı 69, “Humanity First” adlı acil yardım kuruluşunun resmi olarak kaydedildiği ülkelerin sayısı 23, bütün dünyada insanlığa hizmet amacıyla kurulmuş olan hastanelerinin sayısı 12 ülkede 36; dispanserlerin sayısı 55 ülkede 650; sadece Afrika’da harekete ait matbaalarının bulunduğu ülkelerin sayısı 8; yuva, ilkokul, ortaokul ve liselerini kurdukları ülkelerin sayısı 11 okulların sayısı 505, inşa ettirdikleri cami sayısı 15000’in üzerindedir. Sadece 2006 yılında inşa ettirdikleri cami sayısı 169’dur.
Bütün bunların yanında hareketin Muslim Television Ahmadiyya International adlı uluslararası TV kanalı bulunmakta ve kanalın programları muhtelif dillerde izlenebilmektedir.
Tarihte Nobel ödülünü kazanan ilk Müslüman bilim adamı Prof.
Muhammed Abdüsselam (ö. 1996) bu hareketin bir üyesidir. Maneviyat (Müslüman Ahmediye Cemaati Türkçe Dergisi) adlı Türkçe bir dergi de çıkaran hareketin “Müslüman Ahmediye Cemaati” adlı internet sitesinin açılış sayfasında “Terörü lanetliyoruz”, “şehitlerimize rahmet dileriz” şeklinde ifadelerin bulunması da calib-i dikkattir.
Barışsever, kanunlara saygılı ve her düşünceden insana aynı derecede sevgi ile davranmalarından dolayı saygı duyulan bir cemaat olduklarını belirten Ahmedîler, kendi ifadeleriyle Rasûlullah’a gönülden bağlı, İslamî emirlerin tamamına riayet eden Ehl-i Sünnet’e mensup kişilerden oluşmaktadır.
Bu noktada Mevlana Muhammed Ali’nin torunlarıyla vicahen tanışmamız hasebiyle şunu da belirtmek gerekir ki bu hareketin mensupları dinî ritüellere -farz ibadetlerden nafilelere kadar- oldukça önem vermektedir.
Bütün bunlar Fethullah Gülen hareketi ve faaliyetlerini çağrıştırmaktadır. Gulam Ahmed’in nebi/resul kelimelerinin gramatolojik ayrımından yararlanması nasıl mümkün olmuş? Söz konusu bu ayrım peygamberliğin statüsü ile ilgili –hukuki bağlam içinde- Arap Dilbilim tartışması Urduca yazan Gulam Ahmet’e nasıl ulaşmış? Kelâm ilminde nebî ile resul kavramlarına dair muhtelif tanımlar yapılmış ve Ehl-i Sünnet kelamcıları nebî ile resul arasındaki farka dair değişik görüşler ileri sürmüştür.
Buna göre, (1) Nebî resulden daha genel bir anlam taşır. Nebî Allah’ın belli bir konuya ilişkin bilgileri vahiy yoluyla bildirdiği insan olup Allah’tan aldığı vahiyleri başkalarına tebliğ etmekle yükümlü değildir. Eşarîlere göre bu tür vahiyler alan kadın nebîler de vardır. Resul ise daha özel bir anlam taşır.
Buna göre her resul nebîdir, fakat her nebî resul değildir. (2) Nebî Allah’ın kendisine kitap ve şeriat göndermediği elçisidir. İnsanları, önceki dönemde veya yaşadığı çağda kitap ve şeriat verilen bir resulün dinine davet etmekle yükümlüdür. Resul ise Allah’ın yeni bir kitap ve şeriat gönderdiği kişi olup önceki resullerin kitap ve şeriatını tamamen veya kısmen geçersiz kılabilir. (3) Nebî Allah’ın sadece müminlere gönderdiği elçi iken resul kâfirleri hak dine davet etmek üzere görevlendirilen kimsedir.
(4) Nebî Allah’ın insanlardan seçtiği elçiyi ifade eder, resul ise meleklerden seçilen elçiler için de kullanılır. Gulâm Ahmed’e gelince, kanaatimizce Gulâm Ahmed nübüvvet iddiası meselesinde nebî ve resul kelimeleri arasındaki farklara atıf yapmamaktadır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi Gulâm nebîliğini “yeni bir kitap getiren kişi” (peygamber) demek değil” şeklinde te’vil etmiştir.
Gulâm bu konuyla ilgili iddialarını şu şekilde izaha çalışmıştır: “Şimdi artık Muhammedî nübüvvet dışında bütün nübüvvetler kapanmıştır. Artık (yeni) şeriat sahibi hiçbir nebî (peygamber) gelemez. Fakat (yeni) şeriat (ve yeni din) getirmeden nebî olabilir.
Ancak öyle birisinin önce Rasûlullah’ın ümmetinden olması gerekir… Yüce Allah bana nebî adını vermiştir. Ben hem nebîyim hem de Rasûlullah’ın ümmetiyim. Böylece bizim seyyidimiz ve efendimizin önceden verdiği haber tamamlanmış olacaktır. (O da şudur ki) gelecek olan Mesih, hem ümmetinden olacak hem de nebî olacaktır… Ben herhangi bir yeteneğimle değil, ancak Allah’ın lütfuyla, benden önce geçmiş olan nebîlere, resullere ve Yüce Allah’ın seçkin kişilerine bahşedilen nimetten tam olarak payımı aldım. Şayet efendim Hz. Muhammed’e tabi olmasaydım, bu nimeti elde etmem mümkün değildi.
İşte ben her ne bulduysam ona itaat etmekle buldum.” Kadiyânîlikte mücedditlik, mehdilik, kendilerini peygamber görmeler yoğun. ‘Vadolunmuş Mesih’, ‘Beklenen Mehdi’… Bu vakıanın altında yatan sebepleri söyleyebilir misiniz? Mesihyanik/Mehdici kurtuluş teolojisi/ideolojisinin, Hindistan’ın İngilizler tarafından sömürgeleştirilmesiyle ilgisi var mı? Kâdiyânîlik İslam dünyasının Batı karşısında ağır yenilgiler yaşadığı dönemde ortaya çıkmış bir harekettir. 1526-1858 yılları arasında Hindistan’da hüküm süren Babürlülerin çöküşü, bu yenilginin bölgedeki başlangıç noktası olarak kabul edilebilir.
Zira 18. yüzyılda Hindistan’daki Babür imparatorluğunun gerileme ve çöküş sürecine girmesi; bunun yanında özerk devlet statüsündeki İngiliz Doğu Hindistan Şirketinin Uzakdoğu ve Hindistan’da İngiliz sömürgeciliğini temsil etmesi Müslümanlar üzerinde derin tesirler bırakmıştır. Şirket bu temsilciliğini, 1858 yılına kadar özellikle Hindistan’daki faaliyetleri, konumu ve etkisiyle özerk bir devlet gibi sürdürmüştür.
Müslümanların Hint alt kıtasında siyasi hâkimiyeti kaybetmeleri psikolojik sarsıntılara, bunu takip eden iktisadi ve idari güçlükler de müslümanlar arasında batıl inanışların yaygınlık kazanmasına yol açmıştır. Hint alt kıtasındaki bunalım dönemi Mehdi ve Mesih inancına yatkınlığı artırmıştır, denebilir.
Mirza Gulam Ahmed’in Mehdi gibi tanıtılmaya çalışılması, en azından bir yönüyle Hindistan coğrafyasındaki bunalımın yansımasıdır.
Gulam Ahmed’in babasının İngilizlerle arası çok iyiydi. Aynı şekilde kendisinin de. Hatta Müslümanlar onu ‘İngiliz Fidanı’ olarak suçluyorlar.
Bu konuda neler söylersiniz? Onun barışçı tebliğ ve cihat metodolojisi sadece İngilizlere sadakat faktörüyle açıklanabilir mi? Bunda Gulam Ahmet’in kelâmi meşrebinin payı var mı? Kadiyânîleri tenkit eden kesimler Gulâm Ahmed’in, “İngiliz hükümeti elli yıllık tecrübe sonucu ailemizin vefalı ve fedakâr olduğunu görmüştür. Hükümetin yüce makamları bu ailenin öteden beri İngiliz Hükümeti’ne içtenlikle bağlı olduğunu ve büyük hizmetlerde bulunduğunu kabul etmiştir.
İngiliz Hükümeti’nin kendi elleriyle diktiği bu fidan hakkında akıllı ve dikkatli davranması, her şeyi iyice araştırıp incelemesi ve dikkatle karar vermesi lâzımdır.” şeklindeki ifadelerine dayanarak İngilizlerin, Hindistan’daki Müslümanları bölmek için Gulâm Ahmed’i seçtiklerini ve onu kendi menfaatleri için kullandıklarını belirtmiştir.
Gulâm Ahmed’in İngilizleri övdüğünü Mirza Tâhir Ahmed de itiraf etmiştir. Mirza Tâhir, Gulâm’ın gerekçelerini de anlatmıştır. Buna göre Gulâm İngiliz hükümetini övmeye mecburdur. Zira Sih iktidarı Müslümanlara başka hiç bir yerde görülmeyen zulümler yapmıştır ve İngiliz hükümeti onları bu zulümden kurtarmıştır.
Kâdiyânîler, Gulâm Ahmed’in “İngiliz fidanı” olarak anılmasına karşı başka gerekçeler de öne sürmüştür. Söz konusu gerekçelerden birine göre sadece Gulâm değil, devrin bütün ileri gelenleri İngilizleri övmüştür.
Tarihte Vahhabiler gibi İngilizlerle işbirliği içinde olup Osmanlıyı hançerleyenler “İngiliz fidanı” olarak anılmayı hak etmektedir. “Gulâm Ahmed’in barışçı tebliğ ve cihat metodolojisi sadece İngilizlere sadakat faktörüyle açıklanabilir mi?” şeklindeki sorunuza gelince, kanaatimce bu konu Gulâm Ahmed’in hem Hindistan’daki sömürge yönetimine itaat ve sadakat politikasının (loyalizm) bir yansıması hem de bu politikanın lazım-ı gayri mufarıkı olan apolojist cihad söylemleriyle ilintilidir.
Gelelim Mevlana Muhammed Ali ve meal-tefsirine.
Bu tefsir hakkında neler söylersiniz? Amerika ve Avrupa’da en çok okunan meal-tefsirlerden. Bu ilgi ve alakanın altında yatan sebep sizce nedir? Bildiğim kadarıyla Marmaduke Pickthall’ün The Meaning of The Glorious Koran’ı, Arthur John Arberry’nin The Koran Interpreted’ı, Abdullah Yusuf Ali’nin The Holy Qur’an’ı Batı’da çok tanınan ve okunan İngilizce Kur’an çevirileri arasında yer alıyor.
Muhammed Ali’nin The Holy Qur’an’ını da aynı kategoride saymak lazımdır. Muhammed Ali’nin The Holy Qur’an’ı 20. yüzyılın başlarından itibaren çok sayıda baskısı yapılan bir meal-tefsirdir. Bu şöhret, öncelikle eserin İngilizce olarak hazırlanması ve Fransızca, İspanyolca gibi diğer bazı Batı dillerine çevrilmiş olmasıyla yakından alakalıdır.
Bunun yanında özellikle gaybî varlıklar, kıssalar ve fıkhî hükümlerle ilgili ayetlerin tefsirinde modern Batılı insanın düşünce dünyasında kabul görecek yorumların tercih edilmiş olması da eserin tanınmasında önemli rol oynamıştır. Ayrıca Kâdiyânîlik (Ahmedîlik) hareketinin İslam’ı dünyaya yayma gibi bir misyon üstlenmesi ve bu amaçla dünyanın dört bir yanında faaliyette bulunması, mealin özellikle Batı dünyasında tanınmasında rol oynayan bir diğer önemli faktör olarak zikredilebilir.
Sizi Mevlana Muhammed Ali ve meali üzerine çalışmaya iten olgunun Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün ‘Muhammet Esed’in Meal-Tefsirindeki İntihaller Üzerine’ adlı makalesi olduğunu belirtiyorsunuz. Hocam, nedir bu mesele? Sonuçta Avrupalı biri olarak Esed’in yorumsama ve rasyonalizmi tercih etmesi mantıklı. Ayrıca Arap Düşünce sistemini anlamak ve birinci elden okumak için uzun yıllar çölde yaşamış.
Muhammed Esed’in meali için ‘intihal’ yorumunu destekleyen başka bulgular var mı? Aslında bu konu üzerinde tez çalışması hazırlamadaki amacım Mevlana Muhammed Ali’nin Kur’an ve tefsir anlayışını ortaya koymaktı. “The Holy Qur’an gerçekte Kâdiyânîlik hareketinin inanç, ibadet ve muamelat esaslarını, ahlâk ve felsefesini yaymak maksadıyla hazırlanmış bir İngilizce Kur’an çevirisidir” şeklindeki değerlendirmelerin isabetli olup olmadığını tespit açısından da bu konuyu seçtim.
Öte yandan, Muhammed Esed’in Kur’an Mesajı adlı meal-tefsirindeki birçok dikkat çekici yorum da Muhammed Ali’nin The Holy Qur’an’ındaki açıklama notlarından nakledilmiş gözükmektedir. Lakin Esed eserinin hiçbir yerinde Mevlana Muhammed Ali’ye atıfta bulunmadığı gibi, The Holy Qur’an’ı da kaynak göstermemiştir.
Bu durum Mustafa Öztürk tarafından intihal olarak değerlendirilmiştir.
Öztürk’ün, “Muhammed Esed’in Meal-Tefsirindeki İntihaller Üzerine” (İslâmiyât, cilt: 10, sayı 3, Temmuz-Eylül 2007) adlı makalesinde belirttiğine göre Esed’in, “Okuyucuya takdim ettiğim bu çalışma, ömür boyu süren incelemelerin ve Arabistan’da harcanan yılların bir mahsulüdür” şeklindeki ifadesi doğruluk yönünden kuşku götürür niteliktedir.
Zira Esed’in mealindeki tefsir notlarının önemli bir kısmı Arabistan’da harcanan uzun yılların ve onca yıl süren bir ilmî çalışmanın mahsulü gibi gözükmekten ziyade, ikameti sırasında Cinnah ve Muhammed İkbal gibi ünlü şahsiyetlerle tanıştığı, Dışişleri Bakanlığı Ortadoğu Dairesi başkanlığı, İslâmî Tecdit Kurumu üyeliği ve Birleşmiş Milletler temsilciliği gibi önemli görevlerde bulunduğu Pakistan’da muttali olduğu ve meal çalışmaları sırasında da elinin altında hazır bulundurduğu bir eserden alıntılanmış gözükmektedir. Muhammed Esed’in uzun yıllar boyunca Lahor’da yaşamış olması da genelde Kâdiyânîler (Ahmedîler), özelde Lahor Ahmedîleriyle herhangi bir ilişkisinin bulunup bulunmadığını akla getirmektedir.
Rashid Jahangiri tarafından aktarılan bir bilgiye göre Esed, Mevlana Muhammed Ali’den sonra Lahor Ahmedîleri’nin lideri olan Mevlâna Sadreddin vasıtasıyla İslam’a girmiştir.
Esed’in ihtidası, Mevlâna Sadreddin’in Berlin’de Lahor Ahmedîleri’ne ait caminin imamı olduğu sırada gerçekleşmiştir. Jahangiri’nin bilgi notuna göre Esed’in ismi mühtedilere ait kütükte hâlen mevcuttur. Meal-tefsirciliğin artışını neye bağlıyorsunuz? Batılı sosyal bilimlerin bu artışta etkisi var mı? Meal ve meal-tefsirciliğin artışındaki temel unsur Batılı sosyal bilimlerin etkisinden ziyade Kur’an İslamcılığı söyleminin giderek revaç bulmasıyla ilgili bir husustur.
Bu hususu Prof. Dr. Mustafa Öztürk hoca Cumhuriyet Türkiye’sinde Meal ve Tefsirin Serencamı adlı eserinin birinci bölümünde etraflı bir şekilde izah etmektedir. Şöyle ki, meallerin sayısındaki artış 80’li yılların Türkiye’sinde kendisinden söz ettiren Kur’ancılık-Mealcilik akımının söylemleri ile 90’lı yılların ikinci yarısından itibaren bazı İlahiyatçıların “İslam Kur’an’dan ibarettir” şeklinde özetlenebilecek söylemlerinin yaygınlık kazanmasıyla yakından ilgilidir.
İslam’ın en doğru ve en dolaysız şekilde ancak Kur’an’dan öğrenilebileceği, dolayısıyla dinî kaynak olarak salt Kur’an okunması gerektiği tezini savunan bu söylem, dinî geleneği sorgulamanın lüzumuna inanan entelektüel Müslümanlar tarafından çok cazip bir teklif gibi algılandı ve bu algı Türkiye’de meallerin geniş ölçekli rağbet görmesi sonucunu doğurdu. Meal-tefsirin rağbet görmesindeki bir diğer önemli faktör ise Muhammed Esed’in Kur’an Mesajı adlı meal-tefsirinin yoğun ilgiye konu olması ve bu durumun benzer çalışmaların hazırlanması ihtiyacını doğurmasıdır.
Meal-tefsir okumalarının her müminin doğrudan doğruya Kur’an’la buluşması gibi olumlu sonuçlarının yanında, her biri aslında bir te’vil veya te’vilin hasılası olan meallerden hareketle Allah adına konuşmak gibi kötü bir alışkanlığa yol açması, hatta hemen herkesin kendisini Kur’an ve tefsir alanında söz sahibi olarak algılaması gibi tahripkâr sonuçlar da doğurmuştur. Bu menfi sonucun tahrip düzeyi ise Nasreddin Hoca’nın “Sesi yarın çıkar” fıkrasındaki gibi, ilerleyen zamanlarda ortaya çıkacaktır.
Haber 10/ Röportaj/Söyleşi
