İran yaptırımları ve tehlikeler

Levent Yılmaz

VAN 8.11.2018 09:43:12 0
 İran yaptırımları ve tehlikeler
Tarih: 01.01.0001 00:00
 İran yaptırımları ve tehlikeler
Hafta başı itibariyle ABD’nin İran’a uyguladığı yaptırımların ikinci dalgası yürürlüğe girdi. İlk kısmı 7 Ağustos’ta yürürlüğe giren ve üçüncü ülkeleri de sürece dahil ederek İran ile olan ticaretlerini kesmeye yönelik olarak içeriği belirlenen yaptırımlar İran ekonomisine en çok zarar verecek alanları kapsıyor. Son yaptırım kararı İran ekonomisinin temel unsurları konumunda olan petrol ihracatı, deniz taşımacılığı ve bankacılık sektörlerini oldukça zorlayacak nitelikte.

YAPTIRIMIN TARAFI TEK AMA TEPKİ ÇOK

2015 yılında, P5+1 (BM Güvenlik Konseyi’nin beş daimi üyesi olan ABD, Çin, Rusya, Fransa ve İngiltere ile Almanya) ve İran arasında imzalanan anlaşma ile İran, uluslararası yaptırımların kaldırılması karşılığında tartışmalı nükleer faaliyetlerini sınırlandırmayı kabul etmişti. İran’a uygulanmaya başlayan ABD yaptırımları daha önce Obama döneminde imzalanan P5+1 anlaşmasından ABD’nin tek taraflı çekilmesinin ardından geldi. Seçim kampanyası sürecinde de seçmenlerine bu anlaşmadan ABD’yi çekeceği vaadinde bulunan yeni Başkan Trump göreve geldikten sonra bu vaadini yerine getirdi.

Bu noktada hemen belirtmemiz gerekir ki, ABD’nin bu son İran yaptırım kararı tek taraflı ve daha önceki bazı örneklerde olduğu gibi BM kararı içermediği için üçüncü ülkelerin bu yaptırım kararına uymama hakları var. Öte yandan ABD’nin son yaptırımdan geçici olarak muaf tuttuğu ülkeler de var. Türkiye, Çin, Hindistan, Yunanistan, Güney Kore, Japonya, Tayvan ve İtalya’ya İran’dan gerçekleştirdikleri petrol alımında geçici olarak muafiyet tanınacak olmasına rağmen bu yaptırım kararına karşıt görüşler de en yüksek tonda gelmeye başladı.

Örneğin Erdoğan, bu kararı “dünyanın dengesini bozmaya yönelik bir adım” olarak nitelendirip yaptırım kararını doğru bulmadığını ifade etti. Erdoğan, uluslararası hukuka aykırı olarak ifade ettiği bu yaptırımlara Türkiye’nin uymayacağını söyledi. AB Komisyonu’nun Ekonomik ve Mali İşlerden Sorumlu Komiseri Pierre Moscovici de Avrupa Birliği’nin ABD tarafından İran’a uygulanan yaptırımlara karşı olduğunu yineledi. Dahası Avrupa Birliği, İngiltere, Almanya ve Fransa, yaptıkları ortak açıklamada, ABD’nin İran’a tekrar yaptırım uygulama kararından derin üzüntü duyduklarını açıkladı. Rusya Dışişleri Bakanlığı da ABD’nin yeni İran karşıtı yaptırımlarını kınadı ve uluslararası iş birliğini sürdürmeyi amaçlayan Tahran’a rağmen Washington’un yıkıcı eylemlerde bulunduğunu açıkladı.

PETROL FİYATLARI NE OLACAK?

Dünyanın en çok merak ettiği konulardan bir tanesi İran yaptırımları neticesinde petrol fiyatlarının seyrinin ne olacağı. Bugüne kadar İran’a yönelik en güçlü yaptırımları hayata geçirdiğini ifade eden Trump, petrol konusunda biraz yavaş gitmek istediklerini zira dünyada petrol fiyatlarının yükselmesini istemediklerini söyledi. Gerçekten de İran’a yönelik yaptırımlarda muafiyet getirilen ülkelere baktığımızda İran’dan en çok petrol ithal eden ülkelerin listede olduğunu görüyoruz. Ancak sağlanan muafiyetin geçici olması ve yatırım kararı alınır alınmaz SWIFT işlemlerinin (uluslararası para transfer sistemi) askıya alınması fiyatlardaki yukarı yönlü riskleri artırıyor. Her ne kadar son BM zirvesinde alınan kararla Fransa, Almanya, Rusya, İngiltere ve İran’ın dışişleri bakanları İran ile doğalgaz dahil genel ticareti kolaylaştırmak için özel ödeme kanallarını da içeren yeni bir mekanizma inşa edilmesi konusunda anlaşma sağladığını ifade etse de bu biraz zaman alacağa benziyor. Öte yandan petrol fiyatlarındaki yukarı yönlü riskin de en yakın takipçisinin ABD Merkez Bankası FED olduğunu unutmayalım.

İRAN’DAKİ ESAS TEHLİKE NE?

İran yaptırımlarının neticesinde petrol fiyatlarının yükselmesinin ne kadar süre daha baskılanacağı tahmin etmek güç. Petrolde arzın azalması neticesinde fiyatların artacağı aşikâr. Kaldı ki İran, Suudi Arabistan gibi sadece petrol ihraç eden bir ülke değil. AB ülkeleri ile ciddi ticaret alt yapısı olan bir ülke ve yaptırımların etkisi AB’yi de çok zorlayacak nitelikte. Öte yandan İran halkının yaptırımlar neticesinde içerisine düşeceği ekonomik sıkıntılar neticesinde olması muhtemel halk hareketlerinin bölgeyi de etkilemesi mümkün. Bölgedeki karışıklıkların zaman zaman göç dalgasına neden olduğunu da düşündüğümüz de önümüzdeki dönemde İran’a uygulanan yaptırımların etkisinin zannedilenden daha fazla olabileceği göz ardı edilmemeli.