HANGİ PARTİ VAN'DA TARİH YAZACAK?

Türkiye’de çoğunluk sisteminin uygulandığı 1913-1963 yıllarının ardından ilk seçimlerin 1963 yılında yapıldığı Van’da bugüne kadar hiçbir siyasi parti iki kez üst üste belediyeyi kazanamadı. 1918 yılında kurulan e o günden bu yana 26 belediye başkanının görev yaptığı Van Belediyesi’nde 1963 yılından bugüne kadar yapılan 11 yerel seçimde hiçbir parti iki kez üst üste seçimi kazanamadı. Sadece 1989 yılında Refah Partisi ikinci kez belediye seçimlerini kazanırken, 1992 yılında yapılan ara seçimlerle belediye Refah Partisi’nden SHP’ye geçti. Yani 1989-1994 yılları arasında belediyeyi 3 yıl RP, 2 yıl ise SHP yönetti. Her ne kadar seçimi Refah Partisi kazanmış olsa bile bu dönem tarihe aynı parti olarak geçmeyecekti. Yerel seçimlerde durum böyle oluşurken, genel seçimlerde de bu durum değişmedi. Van’ın bir partiyi iki kez seçme fobisi genel seçim sonuçlarına da çok farklı bir biçimde yansıdı. 

1954’te DP, 1957’de CHP, 1961’de YTP tüm milletvekilleri aldı

Van’da 1954 yılında yapılan milletvekili seçimlerinde Demokrat Parti yüzde 65, CHP ise yüzde 35 oy aldı. O dönem 4 milletvekili ile temsil edilen Van’da tüm milletvekilliklerini DP aldı. Oldukça çalkantılı geçen iki yılın ardından bu kez 1957 yılında tekrar milletvekili seçimleri yapıldı. Nüfusuna göre bu kez 5 milletvekili ile temsil edilen Van’da yapılan seçimlerde CHP yüzde 57, DP ise 42 oy aldı. Kentteki 5 milletvekilinin 5’ini de bu kez CHP aldı. Seçimlerin üzerinden daha üç yıl geçmeden bu kez 1961 yılında milletvekili seçimleri yapıldı. 27 Mayıs askeri darbesinin ardından yapılan seçimlerde Yeni Türkiye Partisi (YTP) oyların yüzde 38’ini, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) yüzde 21’ini, Adalet Partisi ise yüzde 7,9’unu aldı. Bu seçim sonuçlarına göre bu kez Yeni Türkiye Partisi (YTP) 3 milletvekilinin 3’ünü de aldı. 

1965 seçimlerinin galibi CHP, 1969 seçimlerinin galibi AP

1965 yılında yapılan genel seçimlerde Van milletvekili sayısı 4 oldu. 74 bin 740 kişinin oy kullandığı seçimlerde bu kez CHP yüzde 45.18’lik oy oranı ile 2 milletvekili, Adalet Partisi yüzde 30.22 oy oranı ile bir milletvekili, Yeni Türkiye Partisi ise yüzde 19.69’luk oy oranı ile bir milletvekili aldı. Türkiye İşçi Partisi ise Van’da yüzde 2.26 oy aldı. 1969 yılında yapılan genel seçimlerde bu kez roller yine değişecekti. Toplam seçmen sayısı 109 bine ulaşan Van’ın milletvekili sayısı ise tekrar 4’te kaldı. Bu seçimlerde de tekrar oy oranları sağ parti olan Adalet Partisi’ne geçecekti. 1969 yılı seçimlerinde Adalet Partisi (AP) yüzde 27.24 oy oranı ile aldığı 2 milletvekili ile Van’da birinci olurken, Genç Parti (GP) ise Türkiye’de en yüksek oy oranına ulaştığı Van’da yüzde 23.62 oranında oy aldı. Mehmet Emin Derdinç adlı bağımsız aday yüzde 16.04 oy alarak, Van tarihinde meclise bağımsız aday olarak giden ilk kişi oldu. Derdinç’i yüzde 12.12 oy oranı ile Yeni Türkiye Partisi (YTP), yüzde 10.39 oy aranı ile CHP, yüzde 9.43 oy oranı ile MHP, yüzde 1.17 oy oranı ile de TİP izledi. 

1973’te CGP’nin birinci olduğu tek il Van

1973 yılına gelindiğinde Van’da roller bu kez yeniden değişecekti. Yeni kurulan Cumhuriyetçi Güven Partisi’nin (CGP) Türkiye’de birinci olduğu tek il Van oldu. Türkiye’de en fazla milletvekili çıkardığı ve Türkiye’de aldığı oy ortalamasını neredeyse 4’e katladı. 1973 yılında yapılan seçimlerde Cumhuriyetçi Güven Partisi’nin (CGP) yüzde 52.34 ile 3 milletvekili, Adalet Partisi yüzde 22.35 ile bir milletvekili çıkardı. CHP yüzde 10 oy alırken, Milli Selamet Partisi (MSP) ve Demokrat Parti (DP) ise Van’da barajı aşamadı. 

1977 seçimlerinde bağımsız aday Görentaş birinci oldu

1977 yılında yapılan genel seçimlerde ise bölgenin birçok ilinde bağımsız adaylar ilk sırada yer aldı. Mardin, Diyarbakır, Siirt, Ağrı, Elazığ ve Muş’ta bağımsız adaylar ilk sırada yer alarak Meclis’e gitti. Van’da yapılan seçimlerde bağımsız aday olarak giren Müslih Görentaş yüzde 28.92 oy alarak birinci olurken, Milli Selamet Partisi yüzde 20.4, CHP 19.3, AP 15.4, CGP ise 11.8 oy alarak Meclis’e birer milletvekili gönderdi. 

1983 seçimlerinde MDP Van’da birinci çıktığı üç ilden biri oldu

1980 darbesinden 3 yıl sonra yani 1983 yılında yapılan seçimlerde ise Van’da oyun rengi bir kez daha değişti. Anavatan Partisi (ANAP) 13 il dışında tüm Türkiye’de neredeyse ikinci partinin iki katı oy alırken, bu seçimde de bölgenin rengi bir kez daha değişti. Van’da yapılan seçimlerde Emekli Orgeneral Turgut Sunalp’ın kurduğu Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) Türkiye’de üçüncü parti olacaktı. MDP Türkiye’de sadece Van, Siirt, Bitlis ve Urfa’da birinci çıkarken, o tarihte yeni kurulan Halkçı Parti (HP) ise Diyarbakır, Edirne, Ağrı, Hakkari, Hatay, İzmir, Kars, Kırklareli, Sinop, Dersim ve Zonguldak’ta birinci parti oldu. 1983 yılında Van’da yapılan seçimde MDP 2, ANAP ise 2 milletvekili aldı. 

1987 seçimlerinde ANAP, 1991 yılında DYP birinci parti oldu

Yıl 1987 olduğunda Türkiye bir kez daha sandığa gitti. Van’da yapılan seçimde sandığın rengi yine değişti. 5 milletvekilinin olduğu Van’da yapılan seçimlerde 5 milletvekilinin 5’ini de Turgut Özal’ın ANAP’ı aldı. İkinci parti ise MSP’nin yerine kurulan Refah Partisi oldu. SHP ise yüzde 14.0 oyla 5’inci parti oldu. 1991 yılında yapılan genel seçimlerde ise Kürt milletvekillerinin SHP listesi ile girdiği ilk seçim oldu. 5 milletvekilinin olduğu Van’da Doğru Yol Partisi (DYP) yüzde 26,52’lık oy oranı ile birinci, ANAP yüzde 26 oy oranı ile ikinci, Refah Partisi yüzde 22 oy oranı ile üçüncü, SHP ise yüzde 22.29 oy oranı ile dördüncü parti oldu. DYP 2, ANAP 1, RP 1 ve SHP 1 milletvekili (Remzi Kartal) Meclis’e taşıdı. 

Kürt partileri dönemi başladı

SHP ile Meclis’e giren, ancak 2 Mart darbesi ile tutuklanarak cezaevine gönderilen DEP milletvekillerinin ardından 1995 yılında yapılan genel seçimlerde Halkın Demokrasi Partisi (HADEP), Van’da yüzde 27.99 oy aldı. Bu sonuçla Van’da ilk kez bir Kürt partisi birinci oldu. Ancak Türkiye’de uygulanan yüzde 10’luk seçim barajı nedeniyle HADEP birinci parti olmasına rağmen, Meclis’e milletvekili gönderemedi. Bu seçimde Van’da RP 3, ANAP 2 ve DYP 1 milletvekili Meclis’e gönderdi. 

1999 yılında Van’da ilk kez bir parti iki kez üst üste kazandı

1999 yılında yapılan seçimler Van tarihine bir ilk olarak geçecekti. Van’da ilk kez bir genel seçimde bir parti iki kez üst üste birinci olarak seçimlerden çıktı. 1995 yılında Van’da birinci çıkan HADEP, 1999 seçimlerinde de yüzde 36 oy olarak Van’da birinci oldu. Ancak yine Türkiye’de uygulanan yüzde 10’luk seçim barajı nedeniyle HADEP meclise milletvekili gönderemedi. Bu seçimde Fazilet Partisi (FP) 3, DYP 2, ANAP 1 ve MHP 1 milletvekili gönderdi. 

Van, 2002 yılında üçüncü kez bir partiyi birinci seçti

2002 yılında HADEP’in yerine kurulan DEHAP, Van’da 105 bin oy alarak Van tarihinin en yüksek oy oranına ulaşan parti olurken, ülke barajı nedeniyle yine Meclis’e milletvekili gönderemedi. Bu seçimde AKP 6, CHP ise 1 milletvekili Meclis’e gönderdi. Ülke barajı uygulanmasaydı DEHAP 5, AKP 2 milletvekili meclise gönderecekti. 

2007’de AKP, 2009’da BDP birinci

2007 yılında iki seçim üst üste birinci olduğu halde Meclis’e milletvekili gönderemeyen DEHAP-HADEP bu kez bağımsız adaylarla seçime gitti. Van’da yapılan seçimlerde AKP yüzde 53 ile birinci, bağımsızlar ise yüzde 32.3 ile ikinci oldu. AKP 5, Demokratik Toplum Partisi’nin desteklediği bağımsızlar ise 2 milletvekili ile temsil edildi. Son yapılan 2011 seçimlerinde ise yine bağımsız adaylarla seçime giren BDP yüzde 51 oy alarak 4 milletvekili Meclis’e gönderirken, AKP de yüzde 40.1 oy ile Meclis’e 4 milletvekili gönderdi. Van’da bu seçimlerle BDP bir kez daha birinci parti olarak seçimden çıktı. 

Van yerel seçimlerde üst üste iki kez bir partiye oy vermedi

1954 yılından 1995 yılına kadar yapılan genel seçimlerde hiçbir parti Van’da üst üste iki kez seçimi kazanmazken, birbirlerinin ardılı olan DEHAP, HADEP, DTP ve BDP bu geleneği bozdu. Yerel seçimler de ise Van’da yine durum bugüne kadar değişmedi. 1913-1963 yılları arasında çoğunluk sisteminin uygulandığı dönemin ardından 1963 yılında yerel seçimler gerçekleştirildi. 1963 yılında Van’da yapılan yerel seçimlerde İl Genel Meclis oylarında CHP birinci parti olarak çıkarken, Adalet Partisi (AP) ikinci parti oldu. Van, Başkale, Muradiye ve Erciş belediyelerini CHP alırken, Gürpınar ve Gevaş bağımsız, Çatak ve Özalp’i ise Yeni Türkiye Partisi (YTP) aldı. 

1968 seçimlerinde AP birinci oldu

1968 yılında yapılan yerel seçimlerde ise Adalet Partisi (AP) bu kez birinci çıktı. Van Belediye Başkanı Mustafa Altay olurken, Gürpınar, Gevaş, Erciş ve Çatak belediyelerini de yine AP kazandı. Çelebibağı, Muradiye ve Özalp’i CHP, Başkale’de ise bağımsız olarak seçime giren Abidin Öztürk seçimi kazanarak belediye başkanı oldu. Bu seçimde AP’nin oy oranı yüzde 34, Genç Parti’nin oyu yüzde 33, CHP’nin ise yüzde 15 oldu. Genç Parti yüksek oy almasına rağmen Van’da hiçbir belediyeyi kazanamadı. 

1973 seçimlerinde CGP birinci parti oldu ancak… 

1973 yılında yapılan yerel seçimlerde de Van’ın sandık rengi yine tamamen değişti. Son iki seçimde AP ve CHP birinci olurken, bu kez Van’da Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP) yüzde 25 oy alarak birinci parti oldu. Ancak CGP Van Belediyesi’ni yüzde 25.2 oy olan Bağımsız aday M. Tayyar Dabbağoğlu’na kaptırdı. Bu seçimlerde AP yüzde 23, CHP ise yüzde 19 oy aldı. Çatak, Çelebibağı ve Gürpınar’ı Adalet Partisi alırken, Özalp, Sarmansuyu ve Gevaş’ı Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP), Muradiye ve Erciş’i CHP, Başkale’yi ise bağımsız aday kazandı. 

1977 seçimlerinin galip iki bağımsız aday oldu, Van Belediyesi’ni CHP kazandı

1963 yılından beri iki partinin üst üste iki kez belediye başkanlığı almadığı Van’da, 1977 seçimlerinde de bu gelenek değişmedi. 1977 yılında yapılan yerel seçimlerde bağımsız adaylar Selahattin Güngör ve Mehmet Kadirhanoğulları toplam yüzde 29.4 oy alarak birinci oldular. Bağımsız adayları yüzde 26.6 ile CHP, yüzde 15 ile AP, yüzde 14 ile MSP izledi. Van Belediye başkanlığını CHP’nin adayı Burhanettin Türkoğlu kazanırken, Başkale, Çelebibağı, Gevaş ve Sarmansuyu’nu da yine CHP’li adaylar kazandı. Çatak ve Erciş’i DP, Gürpınar ve Özalp’ı bağımsız adaylar, Muradiye’yi ise MSP kazandı. 

1984 seçimlerinde ANAP birinci oldu 

1980 darbesinden 4 yıl sonra yani 1984 yılında yapılan seçimlerde ANAP Van’da yüzde 26 oy alarak birinci parti oldu. Ancak ANAP, Van Belediyesi’ni seçimlerde beşinci parti olan Refah Partisi adayı Mustafa Çuhaz’a kaptırdı. RP, Van’da sadece Van ve Gevaş belediyelerini aldı. Seçimlerde ANAP yüzde 26, MDP yüzde 20, DYP yüzde 12, SODEP yüzde 12 ve RP ise 12 oy aldı. Bu seçim sonuçlarına göre; Başkale, Erciş, Çelebibağı belediyelerini ANAP, Gürpınar, Muradiye belediyelerini MDP, Özalp belediyesi HP ve Sarmansuyu’nu ise DYP aldı. 

SHP-DSP çatışması DYP’yi birinci yaptı

1989 yılında yapılan yerel seçimlerde Van’ın farklı parti inadı yine bitmedi. Diğer seçimlerde yüksek oy alan partiler bir bir en diplere düşmeye başladı. O yıl yapılan seçimlerde DYP yüzde 23 oy almasına rağmen, Van Belediyesi’ni kazanamadı. RP yüzde 22, ANAP yüzde 21, SHP ise yüzde 18 oy aldı. Kürtlerin DSP ve SHP adayları arasında ikiye bölündüğü bu seçimlerde DSP ise yüzde 8 oy almıştı. Tek adayla seçime girilmiş olsaydı bu seçimleri yine Kürtlerin desteklediği başkan olarak kazanmış olacaktı. Ancak iki parti olarak girilen seçimleri Kürtler bu kez kaybetti. Seçimlerde Van Belediyesi ve Gürpınar belediyelerini RP, Sarmansuyu, Saray, Özalp, Muradiye, Gevaş’ı SHP, Başkale, Çaldıran, Çatak, Çelebibağı ve Erciş’i DYP, Bahçesaray’ı ise ANAP aldı. 

1992 yılındaki ara seçimlerde SHP belediyeyi RP’den aldı

1992 yılı yaşanan olaylar ve bölgede yaşanan katliamlar çok önemli bir süreci de beraberinde getirdi. 1992 yılı Newroz’unda Cizre, Şırnak ve bölgenin birçok ilinde yüzlerce Kürt katledildi. Van’da da Newroz olaylarında 20 kişi hayatını katledildi. Bunlar arasında PKK’nin komutanlarından Berivan kod isimli Zinnet Karaaslan da bulunuyordu. Böylesi bir ortamda gidilen seçim kent için tam bir kırılma noktası oldu. 1992 yılında ara seçim yapıldı. 1 Kasım 1992 yılında yapılan seçimlerde SHP ve HEP’in ortak adayı Mesut Öztürk, Van Belediye Başkanı olarak seçildi. Mesut Öztürk, Kürtlerin desteklediği Van’daki ilk belediye başkanı oldu. 

1994 seçimlerinde belediye tekrar RP’ye geçti

Van’ın tarihi burada da yine değişmeyecekti. Mesut Öztürk’ün 1994 yılına kadar yaptığı başkanlık Kürtleri oldukça umutlandırırken, 1994 yılında yapılan seçimlerin alınmasına kesin gözüyle bakılıyordu. Ancak 1994 yılında yapılan seçimlerde RP yüzde 29 oy alarak Van Belediyesi’ni SHP’den geri aldı. ANAP yüzde 21, büyük bir umutla seçime giren SHP ise yüzde 13’te kaldı. Seçim sonuçlarına göre Bostaniçi, Aşağısağmalı, Gürpınar ve Saray’ı SHP, Bahçesaray ve Muradiye’yi ANAP, Başkale, Kocapınar, Çatak ve Ünseli’yi DYP, Çatak, Erciş, Gevaş ve Özalp’ı ise Refah Partisi aldı. 

Öcalan’ın Türkiye’ye getirilişi 1999 seçimlerinin yönüne değiştirdi

Kürtlerin ilk kez parti olarak girdiği ve ilk kez Türkiye genelinde en yüksek oy oranına ulaştığı 1999 seçimleri tarihi bir nitelik taşıyordu. Kürtler ilk kez kendi partileri ile bu seçimlerde belediye başkanlıklarına talip oluyordu. HADEP adıyla girilen seçimlerde bölgenin birçok ilinde Kürtler kendi partilerinin adaylarını belediye başkanı seçti. 15 Şubat 1999 tarihinde devletlerarası bir operasyonla Türkiye’ye teslim edilen PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın Türkiye’ye getirilişi 18 Nisan seçimlerine damgasını vurdu. Kürtler, Öcalan’ın Türkiye’ye teslim edilmesi tepkilerini sandıkta ortaya koydu. Van’da da bu tepki sandığa büyük bir oy oranı ile yansıdı. Van seçimlerinde HADEP diğer partileri ikiye katlayarak yüzde 28.4 oy alarak Van Belediye başkanlığını aldı. Van Belediyesi ile birlikte Bostaniçi ve Özalp belediyeleri de HADEP’e geçti. Bahçesaray, Saray ve Uysal’ı Anavatan, Başkale, Çatak, Erciş ve Kocapınar’ı DYP, Çaldıran’ı DSP, Çelebibağı, Edremit, Erçek, Gürpınar, Muradiye ve Ünseli belediyelerini Fazilet Partisi, Çiçekli ve Gevaş’ı da CHP kazandı. 

2004 Van Belediyesi tekrar el değiştirdi

2004 yılında yapılan yerel seçimlerde Van’ın seçim tarihi yine değişmedi. SHP, DEHAP, SDP, ÖTP ve EMEP’in oluşturduğu sol ittifakla SHP’nin çatısı altında seçime giren Kürtler, Van’da bu kez başarısızlığa uğradı. 1999 yılında alınan birçok belediye başka partilere geçti. Van’da 1999 yılında alınan Van Belediyesi, 2004 seçimlerinde AKP’ye geçti. AKP yüzde 45 oy alırken, SHP yüzde 30, DYP ise yüzde 12 oy aldı. Alınan bu sonuç, önceki seçimlerde DEHAP’tan seçilen ancak daha sonra partisinden ihraç edilen belediye başkanından dolayı yaşanan sıkıntılar tek gerekçe olarak gösterildi. Hatta halkın önceki belediye yönetimine tepki olarak sandığa gitmediği belirtilirken, o yıl yapılan seçimlerde Van’ın yüzde 30’undan fazlası sandığa gitmedi. Alınan sonuçlarda SHP 1, AKP 11, DYP 5, CHP 2 ve ANAP 1 belediye kazandı. 

Bir dönüm noktası olarak 2009 seçimleri

Van Belediyesi ve diğer 2 belediyesini de AKP’ye kaptıran ve elinde sadece bir belde belediyesi kalan DTP, 2009 yılındaki seçimde Van’da tarihi bir seçim çalışması yaptı. AKP Belediye Başkanı Burhan Yenigün ile AKP’li bakan Hüseyin Çelik ve ailesinin yaptığı yolsuzluklar kentin her yerinde konuşulmaya başlandı. AKP belediyesinin kentte hizmet yerine yolsuzluk üretmesi ile başlayan belediye süreci 2009 yılındaki seçimlere damgasını vurdu. Öte yandan DTP’nin kentte yaptığı seçim çalışmaları, kent tarihinin en organizeli seçim çalışması olarak tarihe geçti. Büyük bir umutla girilen 2009 seçimlerinde DTP yüzde 53.5 oy oranına ulaşarak Van Belediyesi’ni kazandı. AKP ise Van’da yüzde 39.2 oy aldı. DTP, Van Belediyesi ile birlikte Başkale, Özalp, Muradiye, Edremit, Bostaniçi ve Çelebibağı belediyelerini aldı. Gevaş, Erciş, Bahçesaray, Çatak, Erçek, Kocapınar, Akdamar, Ünseli, Çiçekli, Sağmalı ve Çaldıran’ı AKP, Gürpınar’ı SP, Saray’ı ise DSP kazandı. 

Müzakere ve geri çekilmenin arifesinde 2013 seçimleri 

“Öz yönetimle özgür kimliğe” sloganı ile bu yıl 30 Mart 2014 yerel seçimlerinin çalışmalarının startını veren ve adaylarını açıklayan BDP, tüm bölgede olduğu gibi Van’da da “Demokratik özerkliğin inşası” için dönüm noktası olacak bir seçim çalışması yaparak, iyi bir sonuca ulaşmaya çalışacak. Van’daki 14 belediyenin tamamını kazanma şiarıyla çalışmalara başlayan BDP, bir yandan elinde bulunan belediyeleri kaptırmamak, öte yandan diğer partilerin elinde bulunan belediyeleri almak için çalışacak. PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın başlattığı müzakere süreci, HPG’lilerin geri çekilmesi ve BDP’nin seçim iddiası, seçim sonucunu önemli bir oranda etkileyecek. BDP, Van’da hem ilk büyükşehir belediyesini kazanmak istiyor, hem de 1963 yılından beridir bir partinin iki kez üst üste kazanamama fobisini de bununla birlikte kırmak istiyor. Hangi açıdan bakılırsa bakılsın bu seçim Van için tarihi bir dönüm noktası olacak. Kazanan parti belki de bir daha kaybetmeyecek, kaybeden ise bir daha kazanamama noktasına gelecek. BDP’nin hedefi Van’ı bıçak sırtından kurtararak hem müzakereyi güçlendirmek hem de demokratik özerkliğin inşasını gerçekleştirmek. 30 Mart bu açıdan bölgede olduğu gibi Van için de bir milat olarak görülüyor.