BÜYÜK ŞEHİR HAZIRLIĞI

Buna katılmam mümkün değil. Bunları söyleyenler. Ya bilmediğinden, ya da işi yokuşa sürmek istediğinden söylüyor. Büyükşehir bütün il sınırları demektir. Bugün hali hazırda İl Özel İdareler en ücra noktalara imkanları ölçüsünde gidebiliyorsa. Büyükşehirler haydi haydi gider. Hizmet götürür. Zira daha güçlü bir yapı. Büyükşehirler, hem ekonomik olarak, hem de ekip, ekipman ve organizasyon olarak daha güçlüler. Ayrıca Van il sınırları içinde yaşayan herkes tarafından oylanacak bir Büyükşehir Belediye Başkanı bu sorumluluktan kaçamaz. Yoksa bir sonraki seçimde gereken cezayı seçmenden alır.

Köy ve beldelerden emlak vergisi, harç ve katılım payı alınması hususunda ne diyeceksiniz? Zira vatandaşlarımız kendilerine ek bir yük gelecek mi? Onu merak ediyor.
Yeni Büyükşehir Yasası’na göre tüzel kişiliği kaldırılan köylerde Belediye Gelirleri Kanunu’nca alınması gereken vergi, harç ve katılım payları 5 yıl süreyle alınmayacak.

Orman köylülerinin durumu ne olacak? Mera ve yaylaklar konusu nasıl düzenleniyor?
Yeni Büyükşehir Yasasıyla orman köyleri ve orman köylüsüne tanınan hak, sorumluluk ve imtiyazların orman köyü iken mahalleye dönüşen yerler için devam edecek. Aynı şekilde ilçe belediyesine katılarak mahalleye dönüşen köy, köy bağlısı ve belediyelerce kullanılan mera, yaylak, kışlak gibi yerlerden bu mahalle sakinleri ve varsa diğer hak sahipleri yararlanmaya devam edecek. Ancak bu yasada eksik olduğuna inandığım bir madde var: ‘Yasa, zaten açık! Ben de bu endişeleri yaratıyor. ‘Köylerin mevcut hakları beş yıl devam edecek’ diyor ama beş yıl sonra bu haklar otomatikman kalkıyor. Bu çıkan yasayla beraber, mera da dahil olmak üzere, tüzel kişiliklerde olan bütün yerler hepsi yani binalar, tapular ilçe belediyelerine devroluyor. Bulunduğumuz muhtarlıklar, köylülerin yardımlarıyla yapılan köy konakları, -ki bunların içlerinde okul, camii, lojman, araziler var- bunların hepsi ilçe belediyesine devroluyor. Bunların gelirlerinin hepsi ilçe belediyesi tarafından toplanacak. Herhalde Belediye, muhtarlık olarak yaptığı binalara müsaade eder, diyorum. Yarın bir gün inşallah bunlarda kira talep etmez diye düşünüyorum! Böyle bir durumla karşı karşıyayız. Böyle bir sıkıntı yaşanacaktır.

Büyükşehir belediyeleri hangi alanlarda hizmet yapacak, ilçe belediyeleri hangi alanda hizmet verecek...
Büyükşehir belediyelerinin görev ve sorumlulukları 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununda sayılmıştır. Bunlardan bazılarını buradan Van özelinde saymak gerekirse:
İtfaiye Hizmetleri ilin tamamında Van Büyükşehir Belediyesince verilecek. Buna göre bütün il genelinde teşkilatlanacak ve uygun yerlerde birimleri konuşlanacak.
Su ve kanalizasyon hizmetleri Van Büyükşehir Belediyesince verilecek ve buna göre; bütün il genelinde teşkilatlanacak ve uygun yerlerde birimleri konuşlanacak.
Kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu ulaşım hizmetleri Van Büyükşehir Belediyesince planlanacak ve işletilecek.
Toptancı halleri (Su Ürünleri, Yaş Sebze Meyve Halleri) ve mezbahaneler Van Büyükşehir Belediyesince yapılacak ve işletilecek.
Yolcu ve yük terminalleri, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, işletmek, işlettirmek veya ruhsat vermek Van Büyükşehir Belediyesinin görevi olacak.
Çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; hafriyat toprağı, moloz, kum ve çakıl depolama alanlarını, odun ve kömür satış ve depolama sahalarını belirlemek Van Büyükşehir belediyesince yapılacak.
Katı atık yönetimi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetler Van Büyükşehir Belediyesince yapılacak.
Mezarlık alanlarını tespit etmek, mezarlıklar tesis etmek, işletmek, işlettirmek, defin ile ilgili hizmetleri yürütmek.
Zabıta Hizmetleri vermek şeklinde olacak.

İlçe Belediyelerinin görevleri neler olacak?
Aslında baktığınızda İlçe belediyelerine pek bir yük kalmamış gibi gözüküyor. Ancak İlçe belediyelerimizin de kendi sorumluluk alanlarında önemli görevleri var. Bunlardan bir kaçını saymak gerekirse; belediye sınırları dahilinde zabıta hizmeti vermek, 2’nci ve 3’üncü sınıf gayrisıhhî müesseseleri, umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandıracak ve denetleyecek, Büyükşehir Belediyesinin katı atık yönetim plânına uygun olarak, katı atıkları toplamak ve aktarma istasyonuna taşımak. Bağlı mahallerin yol, kaldırım gibi hizmetlerini yürütmek. Otopark, spor, dinlenme ve eğlence yerleri ile parkları yapmak; yaşlılar, özürlüler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik sosyal ve kültürel hizmetler sunmak; mesleki eğitim ve beceri kursları açmak; sağlık, eğitim, kültür tesis ve binalarının yapım, bakım ve onarımı ile kültür ve tabiat varlıkları ve tarihî dokuyu korumak; kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin geliştirilmesine ilişkin hizmetler yapmak ve Kanunların verdiği diğer görevleri yapmak.

Bu noktada, büyükşehir belediyesi ile büyükşehir ilçe belediyelerinin birbirinden farklı olarak yürütecekleri bazı hizmetler hakkında bilgi verebilir misiniz?
Büyükşehir belediyeleri ile büyükşehir ilçe belediyeleri arasında kanunla yapılmış bir görev taksimatı vardır. Daha doğrusu, bazı hizmetleri her ikisi yürütürken bazı görevler alan itibariyle de nitelik itibariyle de büyükşehir belediyeleri ile ilçe belediyeleri arasında ayırıma tabi tutulmuştur.
Bu kapsamda; nazım imar plânını yapmak, büyükşehir ilçe belediyelerinin nazım plâna uygun olarak hazırlayacakları uygulama imar plânlarını, bu plânlarda yapılacak değişiklikleri, parselasyon plânlarını ve imar ıslah plânlarını aynen veya değiştirerek onaylamak ve uygulanmasını denetlemek, büyükşehir ulaşım ana plânını yapmak veya yaptırmak ve uygulamak, ulaşım ve toplu taşıma hizmetlerini plânlamak ve koordinasyonu sağlamak, durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün işleri yürütmek, büyükşehir belediyesinin yetki alanındaki meydan, bulvar, cadde ve ana yolları yapmak, yaptırmak, bakım ve onarımını sağlamak, yolcu ve yük terminalleri, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, işletmek, işlettirmek veya ruhsat vermek, büyükşehir içindeki toplu taşıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek, büyükşehir sınırları içindeki kara ve denizde taksi ve servis araçları dahil toplu taşıma araçlarına ruhsat vermek, su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek, bunun için gerekli baraj ve diğer tesisleri kurmak, kurdurmak ve işletmek; derelerin ıslahını yapmak; kaynak suyu veya arıtma sonunda üretilen suları pazarlamak gibi belli başlı hizmetleri büyükşehir belediyeleri yürütecektir.
Buna karşılık kanunlarla münhasıran büyükşehir belediyesine verilen görevler dışında kalan görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak, büyükşehir katı atık yönetim plânına uygun olarak, katı atıkları toplamak ve aktarma istasyonuna taşımak, defin ile ilgili hizmetleri yürütmek gibi diğer görevleri de büyükşehir ilçe belediyeleri yerine getirecektir.
Burada belirtilen görev ve yetkiler, unutulmamalıdır ki, büyükşehir belediyeleri ve ilçe belediyelerinin yürüteceği görevlerin sadece bir kısmıdır. Öyle zannediyoruz ki burada verdiğimiz örnekler, büyükşehir belediyeleri ile büyükşehir ilçe belediyeleri arasındaki görev ve yetki ayrımının anlaşılmasına ışık tutmuştur.
Bu açıdan bakıldığında, büyükşehir uygulaması hemen hemen tüm fonksiyonların büyükşehir belediyesi tarafından kullanıldığını, büyükşehir ilçe belediyelerinin ise hem büyük şehir belediyelerine hem de diğer belediyelere oranla daha az yetki ve görevle donatılmış olduğunu net bir şekilde ortaya çıkarmaktadır.

Görüldüğü kadarıyla büyükşehir belediyeleri hizmetler açısından baskın konumda bulunmaktadır. Bu, uygulamada sıkıntı doğurur mu?
Tespitiniz doğru. Hatta bilgi sahibi olduğumuz kadarıyla yapılması düşünülen yeni düzenlemelerde büyükşehir belediyeleri daha fazla yetkiyle donatılmaktadır. Gerek altyapı hizmetlerinin, gerek ulaşım hizmetlerinin yürütülmesi ve gerekse imar denetim yetkileri dikkate alındığında, özellikle Büyükşehir Belediyelerinin Büyükşehir İlçe Belediyeleri üzerinde, büyük bir vesayet yetkisinin olduğu, büyükşehir ilçe belediyelerinin, Kanunla düzenlenmiş görevleri dikkate alındığında fonksiyonsuz bir durumda kaldığı değerlendirilebilir. Kentin gelişimine, genel olarak kentsel vizyona karar veren merci büyükşehir belediyeleri olarak gözümüze çarpmakta, ilçe belediyeleri ise sadece kentin belirli ve çok sınırlı alanlarında alt yapı çalışmaları, bu da sokak ve kaldırım çalışmasından öteye geçememektedir, onun haricinde sosyal ve kültürel uygulamalar da bulunmaktadır.

Psikolojik bir yadırgama olabilir mi?…
Ama köylülüğün getirdiği bir tüzel kişilik kavramı vardı, şimdi mahalleye dönüşünce bunun vatandaşta belki psikolojik ufak bir yadırgaması olur. Ancak bizim köylerimizdeki insanlarımız ile mahallelerimizde oturanlarımızın aşağı yukarı çoğu akraba gibi. Köylülerimizin bir kısmı zaman zaman gelip Van’daki mahallelerde oturuyor. Bu nedenle yadırgayacaklarını pek zannetmiyorum. Halkın lehine olacağını düşünüyorum.

Vatandaşın elindeki varlıklar artacak mı?
Tabii bu arada köyler mahalleye dönünce, bulundukları araziler itibariyle, arazilerinin fonksiyonları değişme istidadı gösterebilir. Şimdi buradaki mahallelere yapılan planlar, köylere yapılmıyordu, şimdi köylerde gelişmenin yaşanması ise kaçınılmazdır. O bakımdan vatandaşın elindeki varlıklarının daha da arttığını göreceğiz. Bazı vatandaşlar da, ‘Benim arazim böyle kalsın’ isteyebilir; ama burada konut alanlarına dönüştürmede planlama yaparken, daha rahat olunacak, köyleri planlarken ki sıkıntı mahalle bazında plan yaptığınız zaman biraz daha rahat olunacak.

Tasarı, salt imar ve yapılaşma düşünülerek mi çıkartıldı?
Yasayı çıkaranlar artık planlamanın (tek) bir yerden yapılmasını arzuluyorlar çünkü mekânın bütün olarak kullanılması önemlidir. Hatta belde belediyelerinin kaldırılma sebebi de bu çünkü belde belediyelerinde her biri kendi başına buyruk bir tarz benimsemişti. Meclisinden planlamayı geçirince, dilediği gibi imar veriyordu. Oysa, şehir mahallesiyle, köyüyle, beldesiyle, ilçesiyle bir bütün. Siz orada beldeleri çok serbest bırakırsanız, ilçelerde yerleşim alanlarına herhangi bir esneklik tanımazken, beldeler başlarını alırlar da gitmeye kalkarlar ise, başıbozukluk olur. Kötü bir yığılma olur. Bunun önüne geçmek için beldeleri kaldırıp mahalleye dönüştürdüler. Dolayısıyla, artık Van’da ilçelerin kendi başlarına istediğini yapma şansları yok. Bunu Büyükşehir ile ortak çalışarak yapacaklar.

Yeni mahallelerin eklenmesi, eski mahalleliler için ek mali yük getirecek mi?
Hayır. Hiçbir vergi gelmiyor. Tam tersi şu olacak: Belki bu sefer köylere daha fazla kaynak ayıracağınız için diğer mahallelere ayıracaklarınızdan biraz fedakârlık yapacaksınız. Yani, köylüler burada kârlı çıkacaklar. Yeni olan mahalleler biraz daha kârlı çıkacaklar.

Büyükşehir Belediyesi oluşmasıyla, vatandaşların hayatında neler değişecek.?
Büyükşehir belediyesi oluşmasıyla bazı şeyler değişecektir. Verilecek olan hizmetlerin mercii değişecektir. Daha öncede belirttildiği gibi, büyükşehir belediyeleri ile ilçe belediyelerinin görev ve yetkileri bir ayırıma tabi tutulmuştur. Buna paralel olarak birçok şey değişecektir. Mesela, su hizmetlerini artık belediyeler değil, büyükşehir belediyeleri bünyesinde kurulacak su ve kanalizasyon idareleri verecektir. Yine, kanalizasyon hizmetleri de belediyelerce değil belirtilen idarelerce yürütülecektir. Vatandaşların bulundukları konuma göre, imar işleri ile çalışma ruhsat işlemleri büyükşehir ve ilçe belediyeleri tarafından yürütülecektir. Kısacası, vatandaşın hizmetlerde muhatapları değişecektir. Aynı durum toplu taşımada da söz konusu olacaktır. Bunun yanında, mali külfetler konusunda da değişiklikler olacaktır. Emlak vergisi konusunda, şuan uygulanan oranlar, büyükşehir belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde % 100 artırımlı uygulanacağından, bu ek bir külfet olarak karşımıza çıkacaktır. Bunun yanında, çoğunluğu kırsal olan, özellikle tarım alanı fazla olan illerde, yoğun imarlaşma talepleri sonucu, tarım ve hayvancılık zarar görebilir. Bu nedenle, il düzeyinde yapılacak planlamada çok dikkatli davranılmalı, imar rantının çekiciliğine önlem alınmalı, tarım alanları muhafaza edilmeli, hayvancılığın gelişmesi için özel düzenlemeler yapılmalıdır.

Son olarak eklemek istediğiniz hususlar var mı?
Esasında, büyükşehir konusu çok geniş bir çerçeveden ele alınması gereken bir konu. Konunun ülkenin idari yapısı, yönetim sistemi ile ilgili yönlerinin yanında, hizmet sunumunu etkileyen yönlerinin de çok iyi değerlendirilmesi ve tartışılması gerekir. Özellikle şunun bilinmesini isterim. Burada sizin sorularınıza verdiğimiz cevaplar ve yaptığımız değerlendirmeler, bugünkü hukuki durumla ilgilidir. Duyumlarımızda, farklı yapılanmaların da olabileceği vardır. Zamanla bu yasada eksik kalan kısımlar Kanun Hükmünde Kararnameler ile düzeltileceği kanaati bende hasıl olmuştur.”
Röportaj: Oktay CANDEMİR