Van’ın İpekyolu ilçesinde yer alan ve her gün binlerce insanın gelip geçtiği Eski Cezaevi Caddesi, yalnızca bir yol değil; Van’ın tarihine, toplumsal belleğine ve kentsel dönüşümüne tanıklık eden önemli bir mekân.
Van’ın İpekyolu ilçesinde yer alan ve her gün binlerce insanın gelip geçtiği Eski Cezaevi Caddesi, yalnızca bir yol değil; Van’ın tarihine, toplumsal belleğine ve kentsel dönüşümüne tanıklık eden önemli bir mekân. Araştırmacı gazeteci İkram Kali, bu dikkat çekici caddenin geçmişine ışık tuttu.
Kali, “Belli bir inanç, değer ve kültür varlığı olan insanın eli bir yere değer ve o yer bir mekâna dönüşür. O yer, yer olmaktan çıkar ve adını bulur. Mahalle, sokak ya da cadde olur. İsimler; geçmiş ile gelecek arasında köprü kurar, ortak belleği oluşturur,” diyerek, mekânların isimlerinin sıradan olmadığını vurguladı.
Adını Bir Cezaevinden Aldı
Van Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan alt yapı ve asfalt çalışmalarıyla birlikte halkın dikkatini çeken Eski Cezaevi Caddesi’nin ismi merak konusu oldu. Kali, caddenin adını nereden aldığına dair yaptığı kapsamlı araştırmayı şöyle özetledi:
1915 yılında yakılıp yıkılan eski Van şehri surlarının dışında yer alan, Müslümanların "Bağlar/Bahçeler", Ermenilerin ise "Aygestan" (bahçelik) olarak adlandırdığı bölgede Cumhuriyet döneminin ilk cezaevi inşa edildi. Tek katlı, kerpiçten yapılan bu cezaevi, bugünkü Sıhke Caddesi ile Kazım Karabekir/Maraş Caddesi’nin kesiştiği noktada yer alıyordu.
Cezaevinin tam karşısında ise dönemin Van Belediye Başkanı Aydın Talay’ın ailesine ait iki katlı kerpiç bir ev bulunmaktaydı. Cezaevinde görev yapanlar arasında, Van’ın tanınan öğretmen ve gazeteci yazarlarından Ali Laleci’nin babası Süleyman Laleci de yer aldı.
Yeni Cezaevi, MİT Binası ve Günümüzdeki Hali
Zamanla ihtiyaçlar değişti ve 1960 yılında Şerefiye Caddesi’nde, nöbet kuleleriyle dikkat çeken, tek katlı, avlulu yeni bir cezaevi inşa edildi. Böylece Sıhke Caddesi’ndeki eski cezaevi işlevini yitirdi. Eski cezaevinin yerine ise Başbakanlığa bağlı Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) binası yapıldı. Bu bina, 1970’li yıllara kadar hizmet verdikten sonra İskele Caddesi’ndeki yeni binaya taşındı.
Boş kalan arsa, Milli Emlak tarafından satışa çıkarıldı ve zamanla el değiştirerek günümüzde alt katları iş yeri, üst katları konut olan bir binaya dönüştü.
İsim Hafızalarda Yaşıyor
Günümüzde Bahçıvan, Cumhuriyet ve Cevdet Paşa mahallelerinden geçerek Sıhke, Kazım Karabekir/Maraş, İkinisan Caddesi ve Erek Meydanı’nı birbirine bağlayan Eski Cezaevi Caddesi, sadece bir ulaşım hattı değil; Van’ın sosyal, siyasal ve kültürel belleğinde iz bırakan bir sembol hâline geldi.
İkram Kali, “Cezaevi binası tarih oldu ama ismi Eski Cezaevi Caddesi hafızalarda yaşamaya devam etmektedir,” sözleriyle bu önemli mekânın hatırasının kent kültüründe nasıl yer ettiğini vurguladı.Kaynak bölge gazetesi
