Van Büyük Şansı Kaçırdı

Araştırmacı gazeteci İkram Kali, Van’ın tarihine ve ekonomisine ilişkin önemli detaylar içeren kapsamlı bir yazı kaleme aldı. Kali, Birinci Dünya Savaşı yıllarındaki Ermeni isyanı ve Rus işgaliyle başlayan derin tahribatların Van şehri üzerinde hala etkisini sürdürdüğünü ifade ederek, bu dönemi “Van için bir milat” olarak tanımladı. Yazısında ayrıca Atatürk’ün talimatıyla 1929’da kurulmasına izin verilen ancak sermaye yetersizliği nedeniyle hayata geçirilemeyen Van Milli İktisat Bankası Türk Anonim Şirketi girişimine de yer verdi.

VAN’IN YIKIMI: 1915 ERMENİ İSYANI VE RUS İŞGALİ

Kali, yazısında Birinci Dünya Savaşı’nın Osmanlı’nın doğu vilayetleri açısından en yıkıcı dönem olduğunu vurgularken, 1915’te Rusya ve Avrupa devletlerinin desteğiyle isyan eden Ermenilerin Van’ı yakıp yıktığını ve 30 bin Vanlının katledildiğini hatırlattı. 20 Mayıs 1915’te Van’ın Ruslarca işgal edildiğini belirten Kali, üç yıl boyunca şehirde yaşanan yıkımın yalnızca fiziki değil, aynı zamanda sosyal, kültürel ve ekonomik hafızayı da yok ettiğini yazdı.

NÜFUS YOK OLDU, BİRİKİM KAYBOLDU

1915’te yaşanan katliam ve göçler sonrası Van nüfusunun dramatik şekilde azaldığını belirten Kali, 1927 yılında şehrin nüfusunun sadece 6 bin 981 kişi olduğunu, bu sayının ancak 1940 yılında 10 bin seviyesine ulaştığını aktardı. Kali, Van’ın 1950’lere kadar nüfus, ekonomi, kültür ve sosyal yapı açısından toparlanamadığını ve bu durumun günümüze kadar uzanan sorunların temelinde yattığını ifade etti.

-

ATATÜRK’ÜN BANKACILIK VİZYONU VE VAN

Kali, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş süreciyle birlikte Atatürk’ün ekonomik bağımsızlığa verdiği öneme dikkat çekerek, 1923’te İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlar doğrultusunda yerel bankacılığın desteklendiğini vurguladı. Bu kapsamda Anadolu’nun pek çok yerinde küçük sermayeli yerel bankalar kurulurken, Van’da da bir bankacılık hamlesi başlatılmıştı.

1929 yılında Atatürk’ün imzasıyla kurulum izni verilen Van Milli İktisat Bankası Türk Anonim Şirketi, dönemin en önemli ekonomik kalkınma adımlarından biri olarak kayda geçti. Kali’nin aktardığına göre banka, tarım, sanayi, madencilik ve bayındırlık gibi alanlarda faaliyet göstermek amacıyla kurulacaktı.

VAN MİLLİ BANKASI’NIN KURUCULARI KİMLERDİ?

Van Milli İktisat Bankası’nın kurucuları arasında dönemin tanınmış tüccar ve ileri gelenleri yer aldı. Bunlar arasında şu isimler dikkat çekiyor:

Tayyarzade Şükrü, Hüsnü ve Bilal

Çilingiroğlu Mehmet (merhum Nazif Abdurrahman Boya’nın babası)

Boya zade Abdurrahman (Eski Belediye Başkanı)

Çakıcızade Vasıf

Altaylızade Hüsamettin ve Kadir Altay

Eğinlizade Mustafa Naci (Fulya Özer Hanım’ın dedesi)

Mollazade Nuh (Nuhi Polat)

Siirtli Hacı Musa zade Hüseyin ve Mustafa zade Mustafa

Hakkârili zade Salih

Amiklizade Süleyman (Van TSO eski Meclis Başkanı Nevzat Amiklioğlu’nun babası)

Kararnamede altı ay içinde banka hissesinin yüzde birine denk gelen miktarda hisse alan diğer hissedarların da kurucu kabul edileceği belirtilmişti.

ATATÜRK'ÜN İMZASIYLA ONAYLANAN KARARNAME

17 Nisan 1929 tarihli kararnamede yer alan ifadeler dikkat çekiciydi:

"Banka işlemleri ve girişimleri tarım, sanayi, madencilik ve bayındırlık alanlarını kapsamakta olup, 25 yıl süreyle ve 50 bin lira sermaye ile Van merkezli olarak kurulması planlanan Van Milli İktisat Bankası Türk Anonim Şirketi’nin sözleşme tasarısı ve sermayenin yüzde onunun temin edildiğini gösteren banka mektubu İcra Vekilleri Heyeti'nin toplantısında okunarak onaylanmıştır. — Gazi Mustafa Kemal"

EKONOMİK GERİLİK BANKAYI DA VURDU

Ancak Van’ın içinde bulunduğu sosyo-ekonomik yapı, bu iddialı girişimin önünde büyük bir engel oluşturdu. Kurucular 50 bin liralık sermayenin yalnızca 12 bin 500 lirasını temin edebildi. Kali, bu yetersizliğin bankanın kuruluşunu sekteye uğrattığını ve iki yıl sonunda girişimin sona erdirildiğini aktardı.

18 Mart 1931 tarihli kararnameyle banka izni iptal edildi. Kararnamede şu ifadeler yer aldı:

“Kurucuların geri kalan sermayeyi temin edemedikleri ve daha fazla sermaye koyma mali kudretlerinin bulunmadığı anlaşılmış, bu nedenle verilen müsaadenin iptali teklif edilmiştir. İcra Vekilleri Heyeti tarafından iptal kararı tasvip ve kabul olunmuştur. — Gazi Mustafa Kemal”

KAÇIRILAN FIRSAT: VAN’IN EKONOMİK KADERİ

İkram Kali, yazısında bu iptalin Van için büyük bir fırsat kaybı olduğunu vurguladı. Kali’ye göre, Ermeni isyanı ve Rus işgaliyle başlayan çöküş, sermaye yetersizliği ve yapısal ekonomik zorluklarla birleşince Van uzun yıllar kalkınma fırsatlarını kaçırmış bir şehir haline geldi