Türkiye’de Van Dahil Hiçbir İl “Temiz Hava” Sınıfına Giremedi

Temiz Hava Hakkı Platformu’nun Kara Rapor 2025’ine göre, 2024’te Türkiye’de hiç bir il “temiz hava” kategorisine giremedi. PM2.5 kirliliği 62 bin erken ölüme yol açtı ve hava kirliliğinin yıllık ekonomik maliyeti 138 milyar dolar olarak hesaplandı.

Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) yayımladığı Kara Rapor 2025’e göre, 2024 yılında Türkiye’de hiçbir ilin yıllık ortalama hava kalitesi Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) kılavuz değerlerini karşılamadı.

Erken Ölümler ve En Kirli İller

PM2.5 kirliliği nedeniyle 2024’te 62 bin 644 kişi erken yaşamını yitirirken, bir önceki yıl bu sayı 63 bin 851 olarak kaydedilmişti. En kirli iller Iğdır, Erzincan ve Kütahya olurken, İstanbul ve Ankara’nın hava kalitesi “hassas” düzeyde seyretti.

Ekonomik Maliyet

Rapor, hava kirliliğinin Türkiye ekonomisine yıllık maliyetinin yaklaşık 138 milyar dolar olduğunu ortaya koyuyor.

PM2.5 Kirliliği Türkiye’de Yılda 60 Binden Fazla Erken Ölüme Neden Oluyor

Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) Kara Rapor 2025’ine göre, 2024’te PM2.5 kirliliği 62.644 erken ölümle ilişkilendirildi; 2023’te bu sayı 63.851 olarak kaydedilmişti. Bu ölümler, 30 yaş üzeri tüm ölümlerin yaklaşık yüzde 13’ünü oluşturuyor. THHP, PM2.5 düzeylerinin Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) önerdiği yıllık 5 µg/m³ seviyesine çekilmesi durumunda yılda 60 binin üzerinde ölümün önlenebileceğini vurguluyor.

PM2.5 Nedir?

PM2.5, çapı 2,5 mikrometreden küçük toz, kurum ve kimyasal parçacıkları tanımlıyor. Bir saç telinden yaklaşık 30 kat ince olan bu parçacıklar, solunum yoluyla akciğerlerin derin dokularına ve kan dolaşımına kadar ulaşabiliyor. Başlıca kaynakları arasında egzoz gazları, kömür ve odun yakımı, termik santraller, sanayi bacaları ve orman yangınları bulunuyor.

Uzmanlar, PM2.5’in akciğer ve kalp-damar hastalıkları, inme, KOAH, astım ve uzun vadede demans (bunama) gibi ciddi sağlık sorunlarıyla ilişkili olduğuna dikkat çekiyor. DSÖ, PM2.5 için güvenli yıllık ortalama sınırı 5 µg/m³ olarak belirlerken, Türkiye’de ölçülen değerler çoğu ilde bu düzeyin 5 ila 10 katı arasında seyrediyor. Bu nedenle uzmanlar, PM2.5 için bağlayıcı ulusal limitler konulmasını ve düzenli ölçüm yapılmasını öneriyor.

Bölgesel Fotoğraf ve “Kirli Günler”

En kirli ilk 10 ilin çoğunlukla Akdeniz’in doğusu ve Güneydoğu Anadolu’da yoğunlaştığı belirtiliyor. Osmaniye, Bursa/Kestel ve Şırnak gibi sanayi ve termik santral etkisindeki bölgelerde halk yılda 250 günün üzerinde “sağlıksız hava” soluyor. İstanbul’da Sultangazi ve Cebeci’de taş ocaklarının etkisiyle ilçe halkı yılın 263 günü kirli havaya maruz kaldı.

Hangi Hastalıklar Artıyor?

Kara Rapor 2025, PM2.5 maruziyetinin KOAH, iskemik kalp hastalığı, inme, akciğer kanseri ve diyabet kaynaklı ölümlerle güçlü ilişkisini ortaya koyuyor. Uzun süreli maruziyetin demans riskini artırdığına dair bilimsel kanıtlar da özetleniyor. Ayrıca ozon kirliliğinin solunum yollarında tahriş, iltihap ve akciğer fonksiyonlarında azalmaya yol açtığı; uzun maruziyetin KOAH ölümleriyle bağlantılı olduğu hatırlatılıyor.

Orman Yangınları ve PM2.5 Çocuk Sağlığını Tehdit Ediyor

Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) raporuna göre, orman yangınlarından kaynaklanan PM2.5 maruziyeti, diğer kaynaklı PM2.5 kirliliğine kıyasla daha yüksek ölüm riski taşıyor. Özellikle çocuklarda solunum semptomları nedeniyle acil başvuru riskinde belirgin bir artış gözlemleniyor.

THHP, iklim değişikliğinin tetiklediği aşırı sıcaklar, besin güvencesizliği ve bulaşıcı hastalıklar yoluyla çocukların sağlık üzerinde orantısız bir şekilde etkilendiğine dikkat çekiyor. İstanbul’da 25 Ekim Cumartesi günü “Çocuklar İçin Temiz Hava Sempozyumu” düzenlenecek.

Hava Kirliliğinin Ekonomik Maliyeti

THHP’nin hesaplamalarına göre hava kirliliğinin Türkiye ekonomisine yıllık maliyeti yaklaşık 138 milyar dolar; bu tutar 2024 GSYH’sinin yaklaşık yüzde 10’una karşılık geliyor.