Allah'ın emirlerine aykırı davranan, günahkâr, kötü huylu, kötülük yapmayı alışkanlık hâline getiren kimsedir.

Arapça "Fe-Se-Ka" kökünden gelmekte olup ism-i fâil kalıbındandır. Lügatte, çıkmak manasına gelir. Daha özel bir anlam ile "olgun hurmanın kabuğundan dışarı çıkmasına" denir. Istılahta ise, Allah’a itaati terk edip O'na isyana dalmaktır. Yani kısaca ilâhı emirlerin dışına çıkmaktır.

Biraz daha geniş anlamıyla büyük günah işleyerek veya küçük günahta ısrar ederek hak yoldan çıkan, dinin hükümlerine bağlanıp onları kabul ettikten sonra o hükümlerin tamamını ya da bir kısmını ihlâl eden anlamına gelmektedir.[1] . Genel olarak fıskı üç grupta toplamak mümkündür:

a. Günahı çirkin olarak kabul etmekle beraber bazen günah işlemek.
b. Yapılan bir günahı ısrarla yapmak.
c. Günahın çirkin olduğunu inkâr ederek bu günahı işlemek; bu küfrü gerektiren bir durumdur; bu noktada kişinin iman ile, din ile ilişkisi kesilmiş olur. [2]

Kur’an’da fısk genellikle küfür ile eş anlamda kullanılmıştır. Buna rağmen fıkıhta fısk büyük günah işleyen veya küçük günah işlemekte ısrar eden manasında kullanılmıştır. Kur’an’da 37 yerde fasık kelimesi geçmektedir. Biz burada bu ayetleri elimizden geldiğince işlemeye çalışacağız ve ayetlerde hangi manalarda kullanılmış ve fasık tanımını nasıl anlamamız gerektiği sonucuna varacağız. Kur’an’da geçen terimlere Kur’an’da kullanıldığı şekilde tanımlama yapılırsa doğru sonuçlara varılır. Aksi takdirde Kur’an’i terimlere yanlış manalar verilir ve yanlış tanımlar ile yanlış sonuçlara varılır. Ve terimlere verilmiş tanımların çarpık olmasıyla düşüncelerimizde çarpık olacağı herkesçe malumdur. Mümkün mertebe ayetleri nüzul sıralamasına göre ele alacağız ve nüzul süreci boyunca değişikliğe uğramış mı uğramamış mı anlamaya çalışacağız.

”وما وجدنا لأكثرهم من عهد وإن وجدنا أكثرهم لفاسقين “[3]

وأدخل يدك في جيبك تخرج بيضاء من غير سوء في تسع آيات إلى فرعون وقومه” إنهم كانوا قوما فاسقين “[4]

”اسلك يدك في جيبك تخرج بيضاء من غير سوء واضمم إليك جناحك من الرهب فذانك برهانان من ربك إلى فرعون وملئه إنهم كانوا قوما فاسقين “[5]

”فاستخف قومه فأطاعوه إنهم كانوا قوما فاسقين “[6]

”فاصبر كما صبر أولوا العزم من الرسل ولا تستعجل لهم كأنهم يوم يرون ما يوعدون لم يلبثوا إلا ساعة من نهار بلاغ فهل يهلك إلا القوم الفاسقون “[7]

”وقوم نوح من قبل إنهم كانوا قوما فاسقين[8]“

”ولوطا آتيناه حكما وعلما ونجيناه من القرية التي كانت تعمل الخبائث إنهم كانوا قوم سوء فاسقين“[9]

”أفمن كان مؤمنا كمن كان فاسقا لا يستوون“ [10]

Mealleri dipnotta verilmiş olan bu 8 ayette fasık kelimesi kafirle eş anlamlı olarak kullanıldığı göze çarpmaktadır. İlk defa fasık kelimesi Araf 102. Ayette görmekteyiz.  Araf suresi Mekkî ayetlerden bir tanesidir. Celaleyn tefsirinin aktardığına göre 163 veya 170. Ayetlere kadar Mekki devamı ise Medenidir. Bizim ele aldığım 102. Ayet Mekki ayetler arasında kalıyor.  İkinci sırada bulunan Neml suresi de Mekkî’dir. Yine celaleyn’nin aktardığına göre 93 veya 94 veya 95. Ayetlere kadar Mekkî diğer kalanı ise Medeni’dir. Bizim ele aldığımız 12. Ayette Mekkî olan sureler arasında kalmaktadır. Üçüncü sırada ele aldığımız Kassas suresi de Mekkîdir. Dördüncü sırada bulunan Zuhruf da Mekkîdir.  Beşinci sırada yer alan Ahkâf ise Mekke döneminin sonlarına doğru inmiştir. Altıncı sırada yer alan Zâriyât suresi de Mekkî olan surelerdendir. Yedinci sırada bulunan Enbiya suresi de Mekkî olup Mekke döneminin sonlarına doğru inmiştir. Sekizinci sırada bulunan Secde suresi de Mekkî olan ayetlerdendir. Bütün bu Mekkî olan ayetlerde fasık tam olarak kâfirin eş anlamlısı olarak kullanılmıştır.

”إن الله لا يستحيي أن يضرب مثلا ما بعوضة فما فوقها فأما الذين آمنوا فيعلمون أنه الحق من ربهم وأما الذين كفروا فيقولون ماذا أراد الله بهذا مثلا يضل به كثيرا ويهدي به كثيرا وما يضل به إلا الفاسقين “[11]

”ولقد أنزلنآ إليك آيات بينات وما يكفر بها إلا الفاسقون “[12]

”فمن تولى بعد ذلك فأولئك هم الفاسقون “[13]

”كنتم خير أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنكر وتؤمنون بالله ولو آمن أهل الكتاب لكان خيرا لهم منهم المؤمنون وأكثرهم الفاسقون [14]“

”ألم يأن للذين آمنوا أن تخشع قلوبهم لذكر الله وما نزل من الحق ولا يكونوا كالذين أوتوا الكتاب من قبل فطال عليهم الأمد فقست قلوبهم وكثير منهم فاسقون “[15]

”ولقد أرسلنا نوحا وإبراهيم وجعلنا في ذريتهما النبوة والكتاب فمنهم مهتد وكثير منهم فاسقون “[16]

”ثم قفينا على آثارهم برسلنا وقفينا بعيسى ابن مريم وآتيناه الإنجيل وجعلنا في قلوب الذين اتبعوه رأفة ورحمة ورهبانية ابتدعوها ما كتبناها عليهم إلا ابتغاء رضوان الله فما رعوها حق رعايتها فآتينا الذين آمنوا منهم أجرهم وكثير منهم فاسقون “[17]

”ما قطعتم من لينة أو تركتموها قائمة على أصولها فبإذن الله وليخزي الفاسقين “[18]

Bu vermiş olduğumuz 8 ayetin tamamı ise Medenî surelerin ayetleridir. Ve tamamında yine fasık kelimesi kâfir ile eş anlamlı olarak kullanılmıştır. Yine Medenî surelerden olan Nur suresinde ve aşağıda gelecek olan ayetteki fasık istisna sayılabilir çünkü buradaki kullanım küfür ile eş anlamlı değildir. Ayet şöyle:

”والذين يرمون المحصنات ثم لم يأتوا بأربعة شهداء فاجلدوهم ثمانين جلدة ولا تقبلوا لهم شهادة أبدا وأولئك هم الفاسقون “[19]

Ama yine Nur suresinin 55. Ayetinde ikinci kere kullanılan fasık kelimesi tekrardan küfür ile eş anlamlı olarak kullanılmıştır. Aşağıda vereceğimiz ayetler ise nüzul sırasına uyarak verdiğimizden dolayı yine Medenî ayetler olarak devam edecektir. Fasık kelimesinin en çok geçtiği sure ise Tevbe suresidir.  Kur’an’ın tamamında 37 defa kullanılmış olan fasık kelimesi 8 defa Mekkî ayetlerde geçmiş kalan 29’u da Medenî surelerde geçmiştir. Çoğunluk olarak Medenî surelerde kullanılması manidardır. Malumunuz hicretten sonra putperestlere hitap eden ayetler yön değiştirip Medine’de çoğunluk oluşturan Yahudilere yönelik gelmeye başlamıştır. Medenî surelerden kalan diğer ayetler de aşağıda verilmiştir.

”وعد الله الذين آمنوا منكم وعملوا الصالحات ليستخلفنهم في الأرض كما استخلف الذين من قبلهم وليمكنن لهم دينهم الذي ارتضى لهم وليبدلنهم من بعد خوفهم أمنا يعبدونني لا يشركون بي شيئا ومن كفر بعد ذلك فأولئك هم الفاسقون [20]“

”يا أيها الذين آمنوا إن جاءكم فاسق بنبأ فتبينوا أن تصيبوا قوما بجهالة فتصبحوا على ما فعلتم نادمين“[21]

”سواء عليهم أستغفرت لهم أم لم تستغفر لهم لن يغفر الله لهم إن الله لا يهدي القوم الفاسقين “[22]

”وإذ قال موسى لقومه يا قوم لم تؤذونني وقد تعلمون أني رسول الله إليكم فلما زاغوا أزاغ الله قلوبهم والله لا يهدي القوم الفاسقين “[23]

”قال رب إني لا أملك إلا نفسي وأخي فافرق بيننا وبين القوم الفاسقين “[24]

”قال فإنها محرمة عليهم أربعين سنة يتيهون في الأرض فلا تأس على القوم الفاسقين “[25]

 ”وليحكم أهل الإنجيل بما أنزل الله فيه ومن لم يحكم بما أنزل الله فأولئك هم الفاسقون “[26]

”وأن احكم بينهم بمآ أنزل الله ولا تتبع أهواءهم واحذرهم أن يفتنوك عن بعض ما أنزل الله إليك فإن تولوا فاعلم أنما يريد الله أن يصيبهم ببعض ذنوبهم وإن كثيرا من الناس لفاسقون “[27]

”قل يا أهل الكتاب هل تنقمون منا إلا أن آمنا بالله وما أنزل إلينا وما أنزل من قبل وأن أكثركم فاسقون“[28]

”ولو كانوا يؤمنون بالله والنبي وما أنزل إليه ما اتخذوهم أولياء ولكن كثيرا منهم فاسقون “[29]

”ذلك أدنى أن يأتوا بالشهادة على وجهها أو يخافوا أن ترد أيمان بعد أيمانهم واتقوا الله واسمعوا والله لا يهدي القوم الفاسقين “[30]

”كيف وإن يظهروا عليكم لا يرقبوا فيكم إلا ولا ذمة يرضونكم بأفواههم وتأبى قلوبهم وأكثرهم فاسقون“[31]

”قل إن كان آباؤكم وأبنآؤكم وإخوانكم وأزواجكم وعشيرتكم وأموال اقترفتموها وتجارة تخشون كسادها ومساكن ترضونها أحب إليكم من الله ورسوله وجهاد في سبيله فتربصوا حتى يأتي الله بأمره والله لا يهدي القوم الفاسقين“[32]

”قل أنفقوا طوعا أو كرها لن يتقبل منكم إنكم كنتم قوما فاسقين “[33]

”المنافقون والمنافقات بعضهم من بعض يأمرون بالمنكر وينهون عن المعروف ويقبضون أيديهم نسوا الله فنسيهم إن المنافقين هم الفاسقون [34]“

”استغفر لهم أو لا تستغفر لهم إن تستغفر لهم سبعين مرة فلن يغفر الله لهم ذلك بأنهم كفروا بالله ورسوله والله لا يهدي القوم الفاسقين [35]“

”ولا تصل على أحد منهم مات أبدا ولا تقم على قبره إنهم كفروا بالله ورسوله وماتوا وهم فاسقون“[36]

  ”يحلفون لكم لترضوا عنهم فإن ترضوا عنهم فإن الله لا يرضى عن القوم الفاسقين “[37]

Sonuç olarak bu 37 ayetin tamamından fasık kavramının büyük günah işleyene değil inkâr edene verilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Fasık bildiği halde inkâr edip yoldan sapmış olanlara yönelik kullanılmıştır Büyük günah işleyene veya küçük günahında ısrar edene yönelik kullanılmamıştır. İnsanoğlunu şekillendiren Allah olduğu gibi kelimeleri de şekillendiren Allah’tır. Kur’an’ın belli bir mana yüklemiş olduğu kelimeleri olduğu gibi kullanmalı onlara yeni ve farklı manalar yüklemememiz gerekmektedir. Aksa takdirde farklı manalar yüklememiz de tahrif olacaktır. Bu tahrif kelimenin veya kelimelerin tahrifi değil bu kelimelere yüklenmiş olan anlamların tahrifi olur ki bu daha büyük bir soruna yol açacaktır. Çünkü ancak terimler yüklenmiş oldukları anlamlar ile keyfiyet kazanmaktadır.

Her küfür, şirk, nifak, fücur, cürüm ve zulüm eylemi fısk’tır, yani “yoldan çıkış”tır. Kur’an da; kâfirlere, Allah’ın ayetlerini inkâr edenlere, yalanlayanlara, münafıklara, müşriklere, fasık denildiği gibi Allah’ın indirdiği ile hükmetmeyenlere, iffetli kadınlara suç isnat edenlere, yalan haber yayanlara, Allah’ı unutanlara vb söz, fiil ve davranışları işleyenlere de “fasık” denilmiştir.

Fasık kavramı Kur’an’da müminlerin işlemiş olduğu günah için de kullanılan bir kavramdır. Çünkü her günah fısk yani “yoldan çıkma”dır. Mü’minler de bir takım söylem ve eylemleriyle haddi aşabilir, yoldan çıkabilir. Ancak bu kavram onlara sıfat olarak kullanılamaz. Çünkü Fasık; ara sıra günah işleyen değil, kâfir ve müşrik gibi, mücrim ve facir gibi günahı hayat tarzına dönüştüren, günahı tabiatı haline getiren, günah işlemeyi alışkanlık haline getiren, günahsız yapamayandır.

Fasık, müminlerin arasından bir bölük değildir bilakis iman ile birlikte cehennemde ebedi kalmayacaklardır ve muhakkak cehennemde azap gördükten sonra cennete gireceklerdir ve günahlarından dolayı Allah’ın mağfiretine ulaşamayacaklardır.  Bazıları demişler ki: fasık, mümin olup büyük günah işleyip haddi aşanlardır veya imanı eksik olan müminlerdir. Ehli sünnet ve mutezileye göre onlar mümin olarak isimlendirilemezler. Fasık ismi, İman ismini nehyeder. Şu ayetlerde olduğu gibi: “İnandıktan sonra fasık (yoldan çıkmış) olmak ne kötü bir addır” , “Öyleyse, iman eden kimse, fasık olan gibi olur mu?”[38]

Bir başka deyişle, küfr, belli bir dereceyi aştığında fısk’a dönüşüyor gibi görünmektedir; yani fısk, küfr’ün daha üst bir derecesidir ve fâsık(bariz vasfı fısk olan kişi) Beydavî’nin tefsirinde belirttiği gibi, kâfir’in çok inatçı bir türüdür… Kâfir çok daha sınırlı bir anlama sahip iken, herhangi bir manada Allah’a itaatsizlik edene fâsık denilebilir. Küfr ile fısk’ı birbirinden ayırt etmeye gelince, ayrımın, varsa nitelik değil derece bakımından yapılması gerektiğini ifade etmesi dışında, işe yarar hiçbir malumat vermemektedir.[39]

Allah’tan dileğimiz bizi Sahih İslam anlayışına ulaştırması ve ulaştırdığı dost doğru yolda ayağımızı sabit kılmasıdır. Kur’an’ın kendini ifade ettiği gibi; “Bu, kendisinde şüphe olmayan, muttakiler için de kılavuz olan bir kitaptır.[40]”