Algı operasyonu nedir, nasıl yapılıyor? (1)

İngilizce kaynaklarda “pereception management”, yani algı yönetimi olarak geçen kavram, daha çok iş dünyasında kullanılan teknolojinin, metin yazarlığının, gösteren-gösterilen dizgelerinin kullanıldığı, psikolojik yönlendirme sürecini ifade ediyor. Algı yönetiminin bir süreç olduğunu rahatlıkla söylemek mümkün. Türkiye’de ve dünyada ise bu süreç içinde ‘operasyon’ olarak tabir edebileceğimiz keskin hamleler mevcut. 

Türk Dil Kurumu, operasyon kelimesine karşılık olarak; dizi eylem, ameliyat tanımını veriyor. 
Kısaca Türkiye’de algı yönetimi içerisinde ani ameliyatlar yapılıyor ancak bu da tam olarak anlamı itibariyle iyileştirmeye dönük bir nitelik taşımıyor. 
İlk olarak ABD kaynaklarında rastladığımız algı yönetimi kavramı 1987 tarihli, Savunma Bakanlığı Askeri Terimler sözlüğündeki yerini aldı. Sözlükteki tanım aynen şöyle: “Duygu, düşünce ve nesnel düşünceyi etkilemek amacıyla dinleyiciye/dinleyiciden seçili bilgi ve göstergeleri işaret vermek, saklamak için yapılan eylemler.” 

Pek çok yönden algı yönetimi gerçeğin gösterimi, güvenlik operasyonlarını örtbas etmeyi, aldatmayı ve psikolojik operasyonları birleştirir. 
Algı operasyonunda kelimelerin yeri ve önemi çok fazla yer kaplıyor şüphesiz. Evet, kelimelerin etkisi parça tesirli bomba gibi olabiliyor çoğu kez. Ama buradaki püf nokta kelimeleri ince eleyip sık dokuyarak, yani büyük bir titizlik içinde kullanmak. 
Kitlelerin kendinden menkul düşünceleri olamayacağı varsayımı üzerinden yapılan bu ikna yöntemi, sosyo-psikolojik manipülasyon olarak da adlandırılıyor. Yani zaten çeşitli bağımlıklarla telkine açık hale getirdikleri insan topluluklarını, bir 'sürü psikolojisi' üzerinden, düşünülmesi istenen yöne doğru itme/yönlendirme çabası. Sözünü ettiğimiz ‘algı zerk etme’ yollarından bazıları meşru bir propaganda gibi görünse de esasen, yukarıda da sözü edildiği gibi manipülasyondan ibarettir. Asıl amaç kitlelere düşünmesi, konuşması için ödev vermektir. 

Propaganda ile algı operasyonu arasındaki temel fark ise bir cümle ile şöyle izah edilebilir: Propaganda kendini anlatma, kendinden menkul olanı kavratma, kendi vaatlerini duyurma iken, algı operasyonunda bunu yapabilmek için hasımlara karşı ahlaki-gayriahlaki argüman üretme, yöntem geliştirme ve aleyhindekini yıpratacak unsurlara başvurma söz konusudur. 

Adolf Hitler'in propaganda bakanı Paul Joseph Goebbels, Nazi liderlerine verdiği konferanslarda büyük yalanlar söylemenin, bunları sıkça tekrar etmenin devrimin en önemli aracı olduğunu dile getirmiştir. Algı operasyonlarını izah ederken de bunu not etmek gerekiyor. Sözünü edeceğimiz algı operasyonları yalandan, iftiradan bağımsız değildir. 

Sloganların uzun metinlerden daha etkili olduğunu bilmeyenimiz yoktur. Zira etrafa saçılmış bir dünya dolusu fikrin en sıkıştırılmış, en etkili hale getirilmiş hali ve zihinlerde kalıcı olması sağlanmış sözlerdir sloganlar. Ve her bir slogan büyük-küçük bir fikrin, bir paradigmanın özetidir. Örneğin “anı yaşa” diye bir motto kullandığınızda fark etmeden batılı paradigma içinde yerini bulmuş olan hedonizm/hazcılık fikriyle konuşuyorsunuz demektir. Bu sizi bireysel ya da kitlesel mazinizden koparacağı gibi istikbalinize ilişkin bir tasavvur oluşturmanıza da manidir. Sadece içinde bulunduğunuz an vardır bu düşünceye göre; onu en iyi şekilde değerlendirmek esastır. Bu da artık sıklıkla işittiğimiz “eğlenceli” bir tarz-ı hayatı ifade eder. Bir süre sonra sürüklendiğiniz yer, odağında eğlence olan bir hayattır artık. Bilinçaltına hitap eden reklamlar, 25. karede verilen mesajlar bir algı oluşmasına hizmet etmek üzere kurgulanırlar. 

Kelimeler silahlardan daha tehlikeli olabilir. Belli bir akıl, kelimeleri silaha çevirerek ve onunla karşıdakini, şuuraltını zedeleyecek biçimde vurarak amacına ulaşabilir. Maharet isteyen bu tehlikeli operasyonun olmazsa olmazları tek tek aşağıdaki gibi sıralanabilir. Başlıklar halinde değinmeye çalışacağım algı operasyonlarına ilişkin başlıklar birbirinden bağımsız olmadığı gibi verilecek örnekler de birden fazla başlıkta kullanılabilir niteliktedir. 
Meselenin anlaşılabilmesi için tespit ettiğim 15 maddeyi peyderpey paylaşacağız. Bu ilk bölümde ise sadece başlıkları sıralamakla yetinelim: 
1- ‘Ben’ merkezci kurgu
2- Jargon farkı/yasaklı sözler
3- Tekrarlanabilirlik 
4- Eşzamanlı göz ve kulak
manipülasyonu 
5- ‘Kullan çek’
6- Zamanaşımı ve konjonktürel algı
7- Ad koyma/isnat etme/yaftalama/
yeniden sıfatlandırma
8- Bilimsellik zırhı ve istatistik veriler
9- Meşruiyet oluşturma
10- Magazinsel kılma
11- Seçenekli dayatma
12- Yok sayma
13- Çelişkileri ve çatışma alanlarını
farklılıklar bütünü olarak gösterme
14- Ajite etme/acı yarıştırma
15- Ters algı

‘Ben’ merkezci kurgu, jargon farkı/yasaklı sözler ve tekrarlanabilirlik nasipse yarın.